Hazır giyim ihracatında kriz varken işte sektörün 3 maddelik çözüm önerisi
Hazır giysi ihracatındaki düşüş 4.6 milyar doları aştı, 32 bin kişi işinden oldu. Oksijen’den Elif Ergu Demiral hazır giysi bölümü ile ilgili TGSD Başkanı Toygar Narbay ile konuştu.
Demiral “Hazır giysi ihracatında kriz var. İşte kesimin 3 unsurluk tahlil önerisi” başlıklı röportajının tamamı şu biçimde:
TGSD sayılarına nazaran, 2022’de 21.2 milyar dolar olan hazır giysi ihracatı 2024’te 17.9 milyar dolara düştü. Tıpkı periyotta ithalat da 1.3 milyar dolar arttı. Yani toplam kayıp 4.6 milyar dolar. Kesimde her 1 milyar dolarlık üretim kaybı 32 bin kişiyi işinden ediyor.
TGSD Başkanı Toygar Narbay “Şu anda oyunun ismi ayakta kalmak” diyerek tabloyu anlatıyor: 2022-2024 ortasında enflasyon yüzde 138, iş gücü maliyetleri yüzde 249, finansman maliyeti yüzde 258 arttı. Buna karşılık kur sepetindeki artış yalnızca yüzde 101…
Türkiye ihracatında değerli bir yere sahip giysi sanayicileri. Dünyanın önde gelen markalarına üretim yapan, kendi markalarıyla da ihracat yapan, rakip ülkelerle yıllardır kıran kırana rekabet içinde olan güçlü bir giysi sanayii var Türkiye’de. Avrupa’nın, Amerika’nın önde gelen markalarının üreticisi olan birçok şirket son devirde çok zorlanıyor. Malum döviz kurlarının baskılanması en çok ihracatçıyı etkiliyor. İktisat idaresinin uyguladığı programın ana eksenlerinden biri de bu.
Türkiye’nin en çok ihracat geliri sağlayan üçüncü dalı olan hazır giysi kesimini temsil eden Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği’nin (TGSD) liderleri Toygar Narbay ve Dr. Ümit Özüren ile konuştuk, ihracat sayıları ve daldaki beklentileri masaya yatırdık.
Öncelikle TGSD’yi kısaca tanıtır mısınız? Son sayılarla bünyesinde kaç şirket var?
Dr. Ümit Özüren: TGSD, hazır giysi ihracatı gerçekleştiren yaklaşık 500 üyesiyle bölümün kapsayıcılığı en yüksek sivil toplum kuruluşu. Yalnızca ihracatta değil, üretimde de değerli bir pozisyona sahibiz. Türkiye’deki hazır giysi üretiminin yaklaşık yüzde 70’ini üyelerimiz karşılıyor. Dalımızı oluşturan tüm temel bedel zincirini temsil ediyor; bölümün gelişimi, sürdürülebilirliği ve ihracatımızın artması için 1976 yılından bu yana faaliyet gösteriyoruz.
TÜRKİYE HAZIR GİYSİ İHRACATINDA DÜNYADA KAÇINCI SIRADA?
Toygar Narbay: Dördüncü sıradayız. Dünyadaki en büyük üretici 2024 yıl sonu datalarına nazaran 168 milyar dolarla Çin. Onu Bangladeş ve Vietnam takip ediyor. Biz 17.9 milyar düzeyindeyiz.
Özellikle son bir yıldır Mısır’ı sıklıkla konuşuyoruz. Bu listede Mısır kaçıncı sırada?
Narbay: Çok konuşulan Mısır’ın ihracatı şimdi 2.4 milyar dolar düzeyinde. Birinci 10’da yoklar. Mısır’ın ABD’ye yönelik bir ticaret avantajının olması burayı Türk yatırımcılar için cazip hale getirdi.
Türkiye’ye rakip olabilir mi? Dalda üretimi yurtdışına kaydırmak çok konuşuluyor ve bu adımları atanlar var…
Özüren: Kısa vadede değil ancak orada bir habitat oluştuğunu gözlemliyoruz. Bunda AB ülkelerinin Mısır, Fas, Tunus üzere ülkelere yatırım yapılmasını desteklemesi de tesirli. Oradan gelecek göçü de bu formda düşürüyorlar.
Narbay: Ülkemizde ihracata yapılan üretimin yanı sıra iç pazara yönelik 8 milyar dolarlık üretimle birlikte hazır giysi dalının toplam üretim büyüklüğü 27 milyar dolar. Hazır giysi ve dokumacılığı bir ortada düşündüğümüzde yaklaşık 1 milyonluk istihdam ve 40 milyar dolarlık bir yatırımdan kelam ediyoruz. Yani bölümün buradan gitmesi gerektiğini düşünenlerin öncelikle bu istihdamı ve yatırımı ne yapacağımızı bulması lazım.
Türk hazır giysi bölümü 2024’te zorlandı. Ne kadarlık bir ihracat kaybı oldu ve bu, dal için ne mana tabir ediyor?
Narbay: 2024’ü bir evvelki yıla nazaran 1.3 milyar dolarlık ihracat kaybıyla kapattık. Bu kaybın nedenlerini âlâ anlamak için pandeminin başlangıcına gitmemiz gerekiyor. Biliyorsunuz, iktisatta tedarik zincirlerinin öngörülemez biçimde kırılmasıyla birlikte ortaya çıkan etkiyi anlatan kamçı tesiri (bullwhip effect) diye bir terim var. Kamçıyı çok sert bir biçimde aşağı vurduğunuzu düşünün. Evvel bir dalga tesiri olur, yükselir, sonrasında dalga sönümlenince en yıkıcı tesir o vakit oluşur. Biz de tam olarak bunu yaşadık. 2019 yılında 495 milyar dolar ile o vakte kadarki zirve noktasına ulaşan dünya hazır giysi kesimi, pandemide tedarik zincirinin kırılmasıyla birlikte 2020’de 450 milyar dolara düştü. İşte dalga tesiri de bundan sonra geldi. 2020 yılında pandemi nedeniyle ertelenen alışverişler devamında artarak yapılmaya başlandı. Bunun yanında 2021 ve 2022 yıllarında merkez bankaları genişletici siyasetler uygulamaya başlayınca hazır giysi ihracatı 2021’de 548, 2022’de 576 milyar dolar oldu. Türk hazır giysi dalı olarak biz de bu iki yılda sırasıyla 20.2 ve 21.2 milyar dolarlık ihracat yaptık.
Yüzde 9 küçüldü
DALGA DÜŞMEYE BAŞLAYINCA NELER YAŞANDI?
Narbay: Yıkıcı olan noktayı tam da o vakit görmeye başladık. Artan enflasyon ve likiditenin denetim altına alınması gayesiyle merkez bankaları 2023’te faiz artırımlarına başladı, daraltıcı siyasetler uygulandı. Tüm bunların sonucunda 2023 yılında hem dünya hem de Türk hazır giysi bölümü yüzde 9 küçüldü. Lakin 2024 yılına geldiğimizde dünya hazır giysi ihracatındaki küçülme yüzde 2 ile hudutlu kalırken Türkiye’deki küçülme yüzde 6.9 oldu. Yani Türkiye 2024 yılı prestijiyle artık dünyadan ayrışmaya başladı.
BU AYRIŞMA NEDEN KAYNAKLANIYOR?
Narbay: TGSD olarak bunun nedenlerini tahlil ettik. 1.3 milyar dolarlık kaybımızın yüzde 29’u küresel resesyondan, yüzde 46’sı Rusya, Ukrayna ve İsrail pazarları yani savaş bölgelerindeki kayıptan, yüzde 25’i ise rekabetçiliğimizi kaybetmemizden kaynaklanıyor. Üstelik yalnızca ihracat kaybı da yaşamıyoruz. 2022 yılında 2.7 milyar dolar olan hazır giysi ithalatı da 2024 yılı sonunda
4 milyar dolar düzeyine yükseldi. Özetle Türk hazır giysi kesimi iki yılda ihracatta 3.3 milyar düşüş yaşarken ithalatının da 1.3 milyar dolar artış göstermesiyle birlikte toplam 4.6 milyar dolarlık bir kayıp yaşadı.
İTHALATIMIZ EN ÇOK HANGİ ÜLKELERDEN ARTTI?
Narbay: Çin, Bangladeş başta olmak üzere Uzak Doğu ve Güney Asya’dan.
Yani biz de rakiplerimizden almaya başladık…
Narbay: Evet. Bu da içerideki üretimin gümrük vergisine karşın artık rekabet edilemez seviyeye geldiğini gösteriyor.
Sektördeki istihdam düşüşünün nedeninin de bu kayıplar olduğunu söyleyebilir miyiz?
Narbay: Mutlaka söyleyebiliriz. Az evvel 2022-2024 ortasındaki kaybımızın 4.6 milyar dolar olduğunu söylemiştik. Bu devirdeki istihdam kaybımız ise 146 bin kişi. Bu da aslında kesimdeki her bir milyar dolarlık üretim kaybına karşılık yaklaşık 32 bin kişinin işini kaybettiğini gösteriyor. Münasebetiyle dalın geri kazandığı her bir milyar dolar da 32 bin kişinin yine hazır giysi dalına kazandırılması manasına geliyor.
Bu kayıplar dünya ticaretindeki yerimizi nasıl etkiledi? Türkiye birçok dünyaca ünlü markanın da üreticisi…
Narbay: Dördüncü sıradaki yerimiz değişmedi lakin dünya ticaretinden aldığımız hisse azaldı. 2020 yılında yüzde 3.80 olan hissemiz 2024’te yüzde 3.48’e düştü.
Özüren: Her ne kadar dalımızın dünya ticaretinden aldığı hisse düşmüş olsa da Türkiye’nin toplamda dünya ticaretinden aldığı yüzde 1.08’lik hisse ile kıyasladığımızda Türk hazır giysi dalının know-how’ının ne kadar yüksek ve kuvvetli olduğunu görüyoruz. Ayrıyeten, Türkiye’nin hem ünite ihraç kıymeti hem de toplam ihracatı en yüksek üçüncü dalıyız. 17.9 milyar dolarlık ihracatımızın yaklaşık 14 milyar dolarını dış ticaret fazlası olarak iktisada kazandırıyoruz. Cari açığa turizmden sonra en fazla katkı veren bölümlerden biri de biziz.
ABD ve Çin ortasında yaşanmaya başlanan ticaret savaşlarının daldaki tesiri görülmeye başlandı mı?
Narbay: Hatırlayacağınız üzere 2022 yılındaki NATO Zirvesi’nde Çin birinci kere bir tehdit ögesi olarak görülmüştü. Trump da yeni periyodunda çabucak Çin siyasetini sıkılaştırdı. Aslında sırf ABD değil, Avrupalı alıcıların da inançlı tedarik kaygıları giderek artıyor. Bunun sonucunda de ölçeği yüksek, inançlı bir partner olarak ülkemizdeki firmalarla da görüşüyorlar.
Bir fırsat var yani Türkiye için…
Narbay: Evet, bir fırsat var ancak şöyle bir gerçek de var. Çin’in ihracatı 168 milyar dolar. Uygulanan tedbirler nedeniyle bunun yüzde 20 azaldığını varsayalım. Yaklaşık 33 milyar dolarlık bir sayıdan bahsediyoruz. Yani alıcılar Çin’den çıkıp bir üretim yeri aradığında bunu tek başına karşılayacak bir ülke yok. Türkiye bugün hiç yatırım yapmadan 5 milyar dolar daha ihracat yapabilir, böylelikle kaybettiğimiz ihracatı da yine kazanabiliriz lakin bundan fazlası yatırım olmadan olmaz.
Tabii bu süreçte hiç kusur da yapılmaması gerekiyor. Pekala, bu ortada kesim nasıl hayatta kalacak?
Narbay: Mutlaka çok düzgün bir tespit. Bir fırsat var, bunu kaçırmamalıyız.
Özüren: Aslında biz hiçbir vakit ucuz bir ülke olmadık. Lakin Avrupalı kümeler, stratejik alım kararları kapsamında bizi tercih ediyordu. Kalitemiz, tasarım gücümüz, entelektüel sermayemiz çok daha yüksek. Avrupalı alıcılar da bu nedenle bize yüzde 20-25 oranında daha fazla ödeme yapmayı kabul ediyor. Lakin son iki yılda yüksek enflasyon ve baskılanan kur siyasetleri sonucunda biz bundan çok daha kıymetli hale geldik. TGSD olarak yaptığımız rekabet modellemesine nazaran Asya’daki rakiplerimizden yüzde 61, Kuzey Afrika’dakilerden ise yüzde 46 daha değerliyiz. Bu da en büyük pazarımız olan AB’deki hissemizin düşmesine neden oluyor.
TÜRKİYE’DEKİ MALİYETLERE NELER TESİR EDİYOR?
Narbay: Tüm sanayilerin kullandığı hammadde fiyatları dünya borsaları tarafından belirleniyor. Hasebiyle burada personellik, işletme masrafları, güç, finansman maliyeti üzere TL bazlı kalemlerin döviz kuruna çevrimi ile elde edilen döviz bazlı maliyetler devreye giriyor. 2022-2024 yıllarına bakalım. Enflasyon yüzde 138, işgücü maliyetleri yüzde 249, finansman maliyeti yüzde 258 oranında arttı. Buna karşılık kur sepetindeki artış yalnızca yüzde 101. Bu da döviz bazlı maliyetin yüzde 27 artmasına neden oldu. Maliyetlerinin yüzde 65’i TL’ye bağlı girdilerden oluşan bir sanayinin, mevcut siyasetlerle rekabetçi olması, ayakta kalması mümkün mü?
ZARAR BEKLİYORUZ
AYAKTA KALANLAR BUNU NASIL YAPIYOR?
Narbay: Şu anda fecî bir sermaye kaybı kelam konusu. Yaptığımız modellemeye nazaran 2022’de yüzde 10.5 vergi öncesi yıllık kârı olan bir firmanın, 2023’te yıllık vergi öncesi kârı yüzde 5.6’ya geriledi. 2024’te ise ihracat sayısını korumuş olsa bile yılı yüzde -5.1 yani ziyanla tamamladı. OVP’deki parametreler ile yaptığımız tahlile nazaran ise birebir firma 2025’i de tekrar ziyan ederek yüzde -4.5 ile tamamlayabilecek. Modelimiz bu yılın ikinci yarısında bir toparlanmaya işaret etse de birinci altı ayda yüzde -7.9 ziyan öngörüyoruz. İkinci yarıda rahatlama olur, lakin orada da yeniden yüzde -1.39’a kadar düşse de bir ziyan bekliyoruz.
BU SÜREÇTE NASIL BİR TAKVİYE BEKLİYORSUNUZ?
Narbay: Oyunun ismi ayakta kalmak. Lakin endüstrici son iki yıldır çok zorlandığı için hem maliyet hem gelir hem de faiz tarafında acil dayanağa gereksinim var. Şayet takviye sağlayabilirsek Kuzey Afrika ile olan fiyat farkımız yüzde 25’e, Asya ile olan farkımız ise yüzde 35’e kadar düşecek. Bunlar da alım kümelerinin tolere edebileceği fiyatlar. Bunun yanında önümüzde ABD-Çin ortasındaki ticaret savaşı, sıcak savaşların sona erme ihtimali ve Hudutta Karbon Düzenleme Sistemi kapsamında yakından tedarikin değerinin giderek daha fazla artacak olması üzere kıymetli fırsatlar da var.
MARKALI SATIŞI ARTIRABİLİRİZ
SEKTÖRÜN İHRACAT ÜNİTE FİYATI NE SEVİYEDE?
Özüren: 1.5-2 dolarlık elyafı alıp 15.2 dolarlık bir eser haline getiriyoruz. Tüm bu kademelerin her birinde de personellik, güç, finansman maliyetlerini başka farklı hesaplıyoruz. Türkiye’nin ortalama ihraç kıymeti kilogram başına 1.42 dolar. Biz mücevher ve savunma sanayiinden sonra en yüksek kıymete sahip üçüncü bölümüz.
Narbay: Biz bu 15.2 doların sadece yüzde 15-20’sini ithalat girdisiyle yaparken başka bölümlerde ihracatın ithalata bağımlılık oranı yaklaşık yüzde 70. Onun için de döviz kuru artışı ve enflasyon ortasındaki farkın açılması durumunda birinci olarak ithal hammadde bağımlılığı en düşük kesim olan hazır giyimcinin canı yanıyor.
Özüren: Öte yandan bu 15.2 dolarlık kilo başına fiyatı markalı ihracatla artırabiliriz. O denli ki toptan satış yapan bir marka, eser pahasını 2-2.5 katına çıkartabiliyor. Perakende yahut e-ticaret kanallarında yapılan markalı satışlarda ise ortalama ünite satış pahası 80-100 dolar düzeylerine ulaşıyor.
UYGULANAN SİYASETLERİN TESİRİ GÖZDEN GEÇİRİLMELİ
Türkiye hazır giyside “pahalı” oldu, artık turistler için de kıymetli bir ülkeyiz, diyebilir miyiz?
Narbay: Yüksek faiz ile baskılanan kur siyaseti, enflasyonda arzulanan düşüşü sağlayamadı. İthal eser fiyatlarının enflasyonist tesirini azaltmak gayesiyle da tercih edilen bu siyaset, aslında birer çarpan olarak ithal eserlerin fiyatlamasında kullanılan forward kurunun hesaplanmasında yer alıyor. Baskılanan kur ile yüksek faiz çarpanı, ithal eser fiyatını düşüremediği üzere ithal eser fiyatları yoluyla enflasyona geçişkenlik sağlıyor. Emsal durum iç pazarda gerek vadeli satışlar gerekse kredi kartı taksit ve komiteleri için de geçerli. Bu nedenle uygulanan siyasetlerin tesir tahlilinin gözden geçirilmesi gerektiğini düşünüyoruz.
Böyle giderse dokuma ülkesi olmakla övünülen süratle geri düşme tehlikesi yaşadığımızı söyleyebilir miyiz?
1990’lı yıllarda Avrupa, sanayi üretimini azaltarak sanayi eserlerini ucuz havzalardan temin etmeye başladı. Böylelikle enflasyonu aşağıda tutarken halkın refahını artırmayı hedeflediler. Lakin bunun sonucunda yapay zeka, otonom araçlar üzere teknolojileri Çin, ABD ve Güney Kore’ye kaptırdılar. Zira endüstrinin olmadığı yerde yüksek teknolojiyi geliştiremiyorsunuz. Misal bir siyaset uygulayan Türkiye’nin bundan imtina etmesi lazım.
HAZIR GİYİMCİLERİN 3 SOMUT TALEBİ
Toygar Narbay ve Dr. Ümit Özüren’in anlattığı tabloda hazır giysi kesiminin 3 kıymetli beklenti ve talebi var:
1 Döviz kuru enflasyonla paralel hareket etmeli ve gerçek pahasına getirilmeli ya da ihracatçılara yaptıkları net ihracatın yüzde 10’u kadar döviz dönüşüm dayanağı verilmeli
2 Eriyen işletme sermayeleri, referans faizin yarısı oranındaki değişken faizler ve uzun vadeli kredilerle tamamlanmalı, reeskont kredilerinde faizin tahsilatı periyot sonunda yapılmalı, Eximbank kredi dayanakları artırılmalı ve vadeleri uzatılmalı.
3 Emek ağır dallardaki KOBİ’lere verilen çalışan başı 2.500 TL takviye tüm firmalara verilmeli. Bölgesel minimum fiyat için çalışma yapılmalı ya da minimum fiyat için verilen dayanaklar bölgesel gelişmişliğe nazaran düzenlenmeli.
patronlardunyasi.com
