Çin ve ABD’nin teknolojik rekabeti: Yapay zeka, yarı iletkenler ve geleceğin teknolojik gücü
Çin, 2030 yılına kadar teknoloji üstün gücü olmayı hedeflerken, ABD bu yükselişi engellemeye çalışıyor. Bahisle ilgili Dünya müellifi Ragıp Kutay Karaca “Ekonomik değil teknolojik savaş” başlıklı yazı kaleme aldı.
Karaca’nın yazısının tamamı şu halde:
Deng Şiaoping’in 1978 yılında başlayan iktidarı Çin’in dünyaya ikinci açılımı olarak kabul edilir. Deng, Mao tarafından Kültür İhtilali periyodunda kapitalist olmakla suçlanmış ve Partide çok değerli bir pozisyondayken tüm prestiji geri alınmış bir şahsiyetti. Tahminen de Asya’da prestiji geri verilen tek önderdi. Deng Mao’nun bilakis önceliği ideolojiye değil iktisada verdi.
Deng’in iktisada bakışı Siyah-Beyaz Kedi Teorisiyle açıklanabilir. Onun için kedinin renginin hiç ehemmiyeti yoktur problem fareyi yakalayıp, yakalayamamasıdır. Başka bir tabirle sistemin komünist ya da kapitalist olmasının bir değeri yoktur, problem halkın ekonomik gücünün artmasıdır. Keza Çin’in elinde ucuz iş gücü ve üretileni tüketebilecek devasa bir nüfus vardır. Kurulan ekonomik sistemle beşerler çalışmalı, hayatlarını devam ettirmeli, böylece Parti rejimi bir isyanla karşılaşmamalıydı.
Elbette bu yetmezdi. İktisat dış yatırıma açılmalı, yatırımcıların getireceği teknoloji Çin ismine daha büyük yatırımlara döndürülmeliydi. Keza Çin’in önünde Japonya, Güney Kore üzere birebir bölgeden örnekler vardı. Deng’in ekonomik modeli Soğuk Savaş’ın bitmesi ve global ticaretin önündeki manilerin neredeyse tümünün kalkmasıyla kendini tüm dünyada hissettirmeyi başardı.
Bu devirde Sovyet Sonrası Rusya’nın başına geçen Boris Yeltsin Deng’e benzetiliyor ve Rusya ekonomik manada milletlerarası piyasalara açılıyordu.
ABD ÇİN VE RUSYA’YA YARDIM ETTİ
ABD ise bu gelişmeleri kendi tarafından okumakla meşguldü. Onlar için dünya tek kutuplu bir yapı almıştı ve liberal-kapital sistem kazanmıştı. Daha kıymetlisi artık bu sisteme bir meydan okuma da imkansızdı. Çin ve Rusya oluşan yeni sisteme dahil olmuşlar ve geriye sistemi tehdit edebilecek bir güç kalmamıştı.
O vakit kapitalist oldukları düşünülen bu ülkelere yardım edilmeliydi ki ABD nitekim bunu yaptı. Çin, Batılı şirketlerin yatırım üssü haline getirilirken teknoloji transferinin de önü açıldı. Rusya ise güç fiyatlarının ayarlanmasıyla daha güçlü bir hale getirildi. O denli ki Clinton periyodunda Çin “stratejik rakip” olmaktan çıkarılmış ve “stratejik ortak” olarak ilan edilmişti. Rusya için ise NATO+Rusya temas kümeleri oluşturulmuş, Rusya’ya genişlememe kelamı verilmişti.
Bu iki ülke 11 Eylül olayında ABD’ye büyük dayanak verdiler. ABD’nin gelecekte neler yaşanacağını hesaplamadan giriştiği harekatlara reaksiyonsuz kaldılar. Bunun bir nedeni vardı. İki ülke de 11 Eylül Olayları sonrası Batı’da oluşan “İslami Terör” kavramını Kuzey Kafkasya ve Doğu Türkistan’da kendi siyasetleri için kullandılar. Batı o periyot bu bölgelere yönelik baskılar karşısında üç maymunu oynadı.
Bu anlayışta değişiminin birinci kırılma noktası Rusya’da Putin’in iktidara getirilmesiydi. Putin ile Rusya’nın milliyetçi anlayışa dayanmaya başlayan dış politik yaklaşımları bir anda tekrar sistemin düşmanı yaftasını yemesine neden oldu.
Çin ise son otuz yılda, düşük pahalı fabrika eserleri üreten yoksul bir ülkeden, elektrikli araçlar, güneş pilleri, gelişmiş gereçler, yapay zekâ üzere dünyanın en ileri teknolojilerine sahip kıymetli bir ekonomik güç haline geldi. Bu durum ABD’de tasa yarattı. Çin’e verilen ticaret açığı, Çin’in gelişen savunma endüstrisi ve giderek ABD’ye teknolojik üstünlük sağlayan yapısı ABD ekonomisindeki duraklamanın ana nedenleri olarak görüldü. Bu durum Çin’e bakışı da değiştirdi.
Bu değişim birinci olarak Cumhuriyetçi George W. Bush’un ikinci devrinden itibaren görülmeye başlandı. ABD 11 Eylül’ün yarattığı travmayı atlattı ve iki ülkeye karşı farklı siyasetler izlemeye başladı. Her şey başa döndü. Çin “stratejik rakip”, Rusya ise “tarihsel düşman” olarak tanımlanmaya başlandı.
Trump yeni idarenin dış siyaset takımını “şahin” olarak tanım edilen şahıslardan seçti. Bu takımın şahinliği Çin ve İran zıtlığından geliyor. Ukrayna-Rusya Savaşını bitirirken Ukrayna ve Avrupa’nın düşürüldüğü durum Trump’ın Avrupa’yı ötekileştirip Rusya iştirakiyle Çin’i dize getirebilme stratejisini yansıtıyor.
Bu o kadar kolay mı? bence güç. Keza Soğuk Savaş sonrası ekonomiler o kadar iç içe geçti ki karşılıklı bağımlılık tepe yaptı. Birbirine bu kadar bağlı bir ekonomik yapıda yaratılacak krizler sadece rakibinizi öldürmez. Size de büyük hasarlar verir. Bununla bir arada Çin ve Rusya’nın tarihini inceleyenler bu iki ülkeyi birbirlerine karşı kullanmanın zorluğunu bilirler.
ABD-ÇİN MÜNASEBETLERİNDE TEMEL BAHİS; GÜMRÜK VERGİLERİ
Ülkeler koydukları gümrük vergileriyle ithal edilen eserleri denetim etmeyi amaçlarlar. Bu hami bir vergidir. Kendi üreticilerinizi korurken ticaret hacminde istikrar yaratmak için de kullanılır. Memleketler arası bağlar açısından bakıldığında ise “havuç-sopa” bağının bir argümanı üzeredir. Keza bugün Trump tarafından kullanılmasının altında sırf ekonomik gerçekler yatmamaktadır.
ABD’nin Çin’e karşı uyguladığı ek gümrük vergileri sahiden bir istikrar yarattı mı bakmak lazım. Bu durum yeni bir şey değil. Keza bilgiler Çin’in 1985’ten beri ABD’ye karşı büyük bir ticaret fazlası verdiğini göstermektedir.
TRUMP’IN BİRİNCİ PERİYODU (2017-2021)
Trump, 2018 yılının Ağustos ve Eylül aylarında, kimi Çin mallarına %25 gümrük vergisi uyguladı ve 2019 yılı başında bu tarifeler artırıldı.
Bu uygulamalar sonrası Trump’ın beklediği bir değişim yaşanmadı. İktidara geldiği 2017 yılında Çin’le olan ticaret açığı 375,17 milyar dolarken iktidarı devrettiği 2020 yılında açık 307,97 milyar dolara gerilemişti. Bu %8’den fazla bir oranda azalış demek oluyor. ABD’nin Çin’den yaptığı ithalatın hissesi bu devirde %21,5’ten %17’ye düşerken Çin’e ihracatının hissesi %8,3’ten %6,3’e geriledi.
Biden periyodunda Trump’ın Çin’e yönelik ekonomik siyasetleri devam ettirildi. Bu siyasetlerin istikrarı 2018 yılında 418,23 milyar dolar olan açığın 2024 yılında 295,40 milyar dolara gerilemesini sağladı. Bu sayılar açığın neredeyse %30 azaldığını gösteriyor.
Ticaret istikrarı konuşulurken Çin’de yatırım yapan ABD’li şirketlerin durumu yanlışsız tahlil edilmeli. ABD’li şirketlerin Çin’de monte ettirip Amerika’ya gönderdiği her mal ABD’nin Çin ile olan ticaret açığına ekleniyor. GM hoş bir örnek. GM, ABD’de sattığından daha fazla aracı Çin’de (Shanghai General Motors Company ortaklığıyla) satıyor. Lakin bu durum ABD’nin ihracat istatistiklerine katkı yapmıyor. Zira GM’nin Çin’de sattığı araçlar ekseriyetle ithal modüllerle Çin’de üretiliyor.
Temel nokta Çin’de satış yapmanın en güzel ve en kolay yolunun Çin’de olmaktan geçmesi. ABD’li şirketler de bu devasa pazar için Çin’de olmayı seçiyorlar.
KARŞILIKLI BAĞIMLILIK
İş ABD’nin Çin’e karşı ticaret açığının azalmasıyla bitmiyor. Çin’in elindeki ABD hazine tahvilleriyle dolar rezervi, teknoloji yarışı, yuan’ın düşük kuru ve Çin’deki ABD’li şirketlerin durumu başka ana mevzular.
Çin’in elindeki ABD hazine tahvilleri 2013’ün kasım ayında 1,3 trilyon dolarken 2024’ün aralık ayında yaklaşık 769 milyar dolara düştü. Hazine tahvilleri ticaret bağlantısını basitçe açıklarsak; Çin, Amerikalılar Çin malları satın alabilsin diye ABD’ye borç veriyor diyebiliriz. Bu saptamada gerçek bir doğruluk hissesi var. Bu durum ABD’deki Çin zıddı hisleri daha da alevlendiriyor.
Döviz rezervi, iki ülke ortasındaki münasebetlerde kıymetli bir rol oynar. Çin, 3,2 trilyon dolar rezerviyle Japonya’dan sonra en yüksek hacimle ikinci ülke durumunda. Çin döviz rezervleri dolar ile yuan ortasındaki döviz kurunu etkiliyor mu? diye sorarsanız, ABD tarafının yanıtı açık bir formda evet olacaktır. Bunun yanında ABD’nin yuan’ın pahasını artırması istikametindeki baskılarına Çin’in direndiğini söylemek gerekir.
Çin için bu anlaşılabilir bir durumdur. Keza Çin’in iktisat stratejisi, daima büyüyerek iş gücü yaratmak, bu iş gücüyle büyük nüfusunu üretken hale getirerek bir formda meşgul tutmaktır. Bunları sağlayacak tek öge ise ihracat odaklı büyümeyi sürdürmektir. Bu strateji, ihracata bağlı olduğundan, yuanın dolardan daha düşük bir para ünitesi olmaya devam etmesini ve böylelikle Çin’in piyasalara daha ucuz fiyatlı mallar sunmasına dayanır.
Tüm bunlar gösteriyor ki Çin ABD ile büyük bir ticaret fazlası olan ihracat odaklı bir iktisada sahip olmaya devam ettiği sürece, ABD doları ve ABD hazine tahvili biriktirmeye devam edecektir.
Çin iktisadının ABD’ye gereksinimi olduğuna kuşku yok. Fakat ABD’nin de bir pazar olarak Çin’e gereksinimi var. ABD’nin Çin’e yaptığı ihracat, tarımdan üretime ve teknolojiye kadar yaklaşık 1 milyon Amerikalı için âlâ fiyatlı iş demek. Ayrıyeten ABD’nin ithalatı, bilhassa günlük mallardaki düşük fiyatlardan faydalanan düşük gelirli hanelerdeki birçok Amerikalının hayatını güzelleştirmeye yardımcı oluyor.
Diğer yandan Çin, ABD’nin ticaret siyasetlerine karşılık olarak gümrük vergileri uyguladığında, bunun sonuçları Amerikalı çiftçiler, üreticiler ve hizmet sağlayıcılar için süratli ve keskin sonuçlar veriyor. Karşılıklı konulan gümrük vergileri karşılıklı ticarette istikrar yakalamış bölümleri tehdit eder hale geldi. Trump’ın lokal endüstriyi korumak için koyduğunu tabir ettiği gümrük vergileri karşı Çin’in koyduğu vergiler Çin’e ihracat yapan ABD’li şirketleri sıkıntı durumda bıraktı.
Özellikle ABD’li tarım firmaları uygulanan gümrük tarifeleri nedeniyle Çin pazarındaki rekabette kaybeden olmaya başladılar. Emsal halde, Amerikan mallarındaki yüksek fiyatlar nedeniyle Çin’deki talep azaldığında ABD imalat ve hizmet dalları de kaybediyor.
TEKNOLOJİK ÜSTÜNLÜĞÜ KİM SAĞLAYACAK?
Mücadelenin öbür alanı ve en kıymetlisi teknolojik rekabet. Çin, 2030 yılına kadar bir teknoloji harika gücü olmayı hedefliyor. Çin idaresi teknoloji şirketlerine yatırım akıtıyor. BBC, ülkede yapay zekâ geliştiren ve ürettikleri teknolojiyi satan 4500’den fazla firma olduğunu ve Pekin’in önümüzdeki 15 yıl içinde ilgili alanlara 10 trilyon Çin yuanı (1.4 trilyon dolar) yatırım yapmayı planladığını açıkladı. Bu sayı dünyanın birinci 20 ülkesi dışındaki ülkelerin ulusal hasılasından fazla.
Trump birinci devrinin başında Çin’in yükselen teknolojisine karşı sessiz kalmayacaklarını söylemişti. Birinci olarak ABD kurumlarının Çinli telekomünikasyon devi Huawei’nin rastgele bir hizmetini kullanmasını yasakladı. Yeniden 2020’den beri ABD’den Çin’e kelamda yarı iletken çiplerin ihracatı kısıtlamaya tabi tutuluyor.
ABD-Çin teknoloji rekabeti kızıştıkça, Washington kritik teknolojilerde öncü olma avantajı elde etmenin mevcut avantajlarını korumaktan daha kıymetli olabileceğini fark etti. Keza 2025 mart ayı datalarına nazaran teknoloji alanındaki birinci 10 şirketin 8’i ABD, 1’i Tayvan, 1’i Çin menşelidir.
ABD, kritik teknolojilerde -yarı iletkenler, yapay zekâ ve kuantum bilgi sistemleri gibi- alanlarda başkan. ABD siyaseti, sivil ve askeri uygulamaları ortasında ayrım yapmadan bu teknolojilerde mümkün olduğunca liderliğini sürdürmeye odaklanıyor. Bunun sonucu olarak ortaya çıkan telaş, Çin’in bu alanlardaki yeteneklerinin ilerlemesinin fiili bir ulusal güvenlik tehdidi yaratmasıdır.
Tüm bu ticari baskıların gerisindeki temel hedef, bilhassa savunma teknolojisi ve yapay zekâ alanında Çin’in teknolojik gelişimini yavaşlatmaktır. Ukrayna’ya imzalatılmak istenen az toprak elementleri muahedesinin temelinde de teknolojik üstünlüğü kaybetmeme var. Keza Çin, az toprak elementlerinin en güçlü sahibi.
Çin ve ABD dünya iktisadının lokomotifleri. Dünyanın bu iki büyük iktisada de muhtaçlığı var. ABD dünyanın önde gelen yeniliklerini sunarken, Çin ise yenilikleri devasa ölçekte büyümeye dönüştürüyor. Bu nedenle her iki ülkenin siyasetçilerin dikkatli bir istikrar kurması dünya iktisadı için kıymetli.
patronlardunyasi.com
