Rembrandt ve Rubens’in ikonik eserlerinin restorasyon süreci: Sanatın korunmasında teknoloji ve sanatçılar arasındaki bağ

Rembrandt’ın “Gece Devriyesi (The Night Watch)” ve Peter Paul Rubens’in “Tahta Oturan Madonna Sevgililer Tarafından Hayranlıkla Karşılandı (Enthroned Madonna Adored by Saints)” yapıtları, sanat tarihinin iki dev yapıtı olarak öne çıkıyor.

Belçika’daki Anvers Kraliyet Hoş Sanatlar Müzesi’nde sergilenen Rubens’in yapıtı 6 metreye 4 metre, Hollanda’nın başşehri Amsterdam’daki Rijks Müzesi’nde bulunan Rembrandt’ın başyapıtı ise 3,63 metreye 4,37 metre boyutlarıyla dikkat çekiyor.

Zengin ayrıntıları, dramatik ışık-gölge oyunları ve izleyiciyi içine çeken dinamik kompozisyonlarıyla ön plana çıkan bu dev yapıtların halka açık biçimde restore edilmesi de izleyicilere sanat yapıtlarının korunma sürecini yakından görme fırsatı sunuyor.

Restorasyonun birinci adımında, sanat tarihçileri, tablonun tarihini, sanatkarın kullandığı teknikleri ve materyalleri araştırırken, bilim insanları da yapıtın mevcut durumunu belirlemek için çeşitli tahliller yapıyor.

X-ışını ve ultraviyole ışık taramalarıyla, tablonun alt katmanları ve daha evvel yapılan müdahaleler ayrıntılıca incelenirken, kimyasal tahliller boyaların, verniklerin ve astar gereçlerinin bileşimini anlamaya yardımcı oluyor.

Testlerin akabinde onarım planı oluşturularak uygun metotlar belirleniyor. Vakitle biriken kir ve eski vernik mikroskop altında temizleniyor, çatlak ve eksik kısımlar ise sanatkarın usulüne uygun biçimde dolduruluyor.

Son olarak eser esirgeyici bir vernik katmanıyla kaplanarak hem görsel bütünlük sağlanıyor hem de gelecekteki mümkün hasarlara karşı korunuyor.

REMBRANDT’IN GECE DEVRİYESİ

Gece Devriyesi’nin onarım grubundan Sanat Yapıtı Muhafaza Uzmanı Nienke Woltman, yaptığı açıklamada, bu projede karşılaştıkları zorlukların, tablonun büyüklüğünden ve ehemmiyetinden kaynaklandığını vurgulayarak, izleyiciler önünde çalışmayı “ilham verici ve stresli” biçiminde niteledi.

Woltman, ziyaretçilerin seslerini duymasalar da gözlerini üzerlerinde hissettiklerini söyleyerek “Bu duruma alışmak zorunda kaldık. Müzede, gördüğünüz üzere hoş bir cam duvar yaptılar. Çalıştığımız yer hayli sessiz. Bu çok değerli zira sessiz olmazsa, kalabalık Rijks Müzesi’nde işimizi yapmak için odaklanamazdık.” diye konuştu.

Restorasyon süreci için tablonun sağa, sola, üst ve aşağı hareket ettirilebilen özel bir kanvasa asıldığını söyleyen Woltman, kanvasın önündeki iki başka asansörle uzak bölgelere ulaşılabildiklerini kaydetti.

REMBRANDT’IN TABLOLARINDA IŞIK VE GÖLGE

Woltman, Rembrandt’ın tablolarında sık görülen ışık ve gölge oyunlarının (chiaroscuro) korunması için birçok test yaptıklarını, yepyeni tabloya ziyan vermemenin öncelikleri olduğunu vurguladı.

“Bu projenin bu kadar uzun sürmesinin sebebi de bu. Birçok bilimsel aygıtla resme ziyan vermediğimizden emin olmak için testler yapıyoruz.” diye konuşan Woltman, yeni vernik ve asgarî rötuşla yepyeni tabloyu öne çıkarmayı planladıklarını kaydetti.

Woltman, Rembrandt’ın biçiminin devrin öteki ressamlarından farklı olduğuna dikkati çekerek, “Gece Devriyesi, Hollanda’daki milis tablosu geleneğini yine şekillendiren bir eser. Milis kümeleri ekseriyetle çok statik pozlarla resmediliyordu. Lakin Rembrandt, yapıtında bu kümesi son derece dinamik bir biçimde tasvir etti. Fotoğraftaki figürler hareket halindeler ve neredeyse fotoğrafın dışına hakikat ilerliyorlar.” dedi.

Tablonun aslında bilinenin bilakis gece değil, gündüz tasvir edilmiş olabileceğini belirten Woltman, kelamlarına şöyle devam etti:

“Tam olarak emin değiliz fakat bu çok mümkün. ‘Gece Devriyesi’ ismi çok daha sonraları verilmiş. Rembrandt’ın tabloya verdiği isim bu değil. Bu isim, tablonun verniğinin çok sarı olduğu bir devirde verilmiş olabilir. Bu yüzden, tablonun karanlığını bir gece sahnesiyle karıştırmış olabilirler fakat bu bir gece sahnesi değil.”

Woltman, Rembrandt’ın onarımı görse nasıl reaksiyon vereceği hakkında ise “Bence Rembrandt bizim bu kadar beşerle, yıllarca tablosu üzerinde çalışmamızı görse kesin ‘Siz kafayı mı yediniz? Ne yapıyorsunuz? Tablomu rahat bırakın!’ sıkıntısı. Ancak projenin sonunda tahminen de ‘Tamam, kötü iş çıkarmamışsınız’ üzere düşünürdü.” değerlendirmesinde bulundu.

RUBENS’İN YAPITININ ONARIMINDAKİ ZORLUKLAR

“Enthroned Madonna Adored by Saints” yapıtının onarımından sorumlu takımdan Küratör Koen Bulckens ve restore grubundan Ellen Keppens, bu süreçte yürütülen titiz çalışmaları AA muhabirine kıymetlendirdi.

Bulckens, Rubens’in kiliseler için büyük altar panoları yapmaya odaklandığını anımsatarak, yerin büyüklüğü sayesinde bu yapıtın restore sürecine başlayabildiklerini söz etti.

Küratör Bulckens, “Bu boyuttaki bir tablo üzerinde çalışmak her basamakta farklı bir yaklaşım gerektiriyor. Tabloyu yerleştirmekten temizlemeye kadar her şey takımın uyumu ile gerçekleştiriliyor.” dedi.

Ellen Keppens de tablonun boyutundan ötürü yerde yapamayacaklarını, daima dik tutmaları gerektiğini söyleyerek, bu süreçlerin fizikî ve zihinsel açıdan yorucu olduğunu lisana getirdi.

Çalışmalara devam etmek için daima iskelelere çıkıp indiklerini ya da rahatsız konumlara girdiklerini belirten Keppens halka açık çalışmanın hem ilham verici hem de gerilimli olduğunu kaydetti.

Keppens “Bir yandan ziyaretçilerle etkileşimde bulunmak hoş, öbür yandan daima bir gürültü oluyor. Ancak bu kadar istisnai bir projede çalışmanın ne kadar büyük bir fırsat olduğunu düşünürsek, bu ahenk sağlanabilir bir şey.” değerlendirmesinde bulundu.

Eserdeki vernik kaldırıldığında özgün renklerin daha mat olduğunu, bunun da ziyaretçiler ortasında merak konusu haline geldiğini lisana getiren Keppens, “Aslında matın özgün renk olduğunu, tüm renklerin parlak olması için yeni vernik uyguladığımızı anlatmamız gerekiyor.” dedi.

TEKNOLOJİNİN ORTAYA ÇIKARDIĞI DETAYLAR

Küratör Bulckens, teknolojinin gelişimiyle, çıplak gözle görülemeyen boya katmanlarını görselleştiren teknikler sayesinde çizimin birinci halinde bulunan fakat daha sonra düzeltilen kısımların da keşfedildiğini söyledi.

Ellen Keppens, bu durumu şöyle açıkladı:

“Tablonun üst kısmında meleklerin resmedildiği yerde karışıklık vardı. Artık, kimi siyah bölgeler görüyoruz, bunu açıklayamamıştık. Altta bir şey olduğunu görebiliyorduk lakin açıklayamıyorduk. Daha sonra yeni tip bir bilimsel araştırma ile tabloda meleklerin evvel bir çeşit siyah kanatla resmedildiği ortaya çıktı. Daha sona Rubens, bunun üzerini kapatmış. Yıllar içinde yağlı boya inceldiği ve şeffaflaştığı için bu siyah kanatları birtakım noktalarda görebiliyoruz.”

Ellen Keppens, gelecekte onarım tekniklerinin ve tavırlarının değişmesi halinde şu anda yaptıkları işin geri alınabilir olduğunu vurgulayarak, gelecekte konservatörlerin basitçe çalışabilmesinin kıymetli olduğunu kaydetti.

Keppens, “(Rubens hayatta olsaydı) Yüzyıllar sonra insanların hala yapıtlarını sevdiğini, vakit ayırdığını, ilgi duyduğunu ve bakım yaptığını bilseydi çok mutlu olacağını düşünüyorum.” diye konuştu.

Rubens’in “Enthroned Madonna Adored by Saints” yapıtının onarımının yaklaşık iki yıllık bir sürecin akabinde bu yaz tamamlanması hedefleniyor.

patronlardunyasi.com