Anadolu coğrafyası, sırf taşında toprağında değil, türkülerinde de büyük acıların, direnişlerin ve umutların izlerini taşır. Bir yanda köy meydanında zalime karşı duran yiğitler, öteki yanda sevgilisine kavuşamadan gurbette solan âşıklar… Her biri halkın belleğinde nakış nakış işlenmiş, lisandan lisana aktarılmış. Artık bu kıssalar, araştırmacı müellif Yaşar Özürküt’ün kaleme aldığı “Türkülerin Öyküsü” kitabında yine hayat buluyor. Folklor araştırmacısı ve radyo prodüktörü Özürküt, yeni kitabında türkülerin arkasına gizlenmiş ömür hikayelerini gün ışığına çıkarıyor. İrtibat Yayınları etiketiyle yayımlanan kitapta “Karadır Kaşların”, “Ormancı”, “Çökertme”, “Ezo Gelin”, “Genç Osman” üzere belleklere kazınan türkülerin arkasında hangi olayların yattığı anlatılıyor.
EZGİLERDEKİ DİRENİŞLER
Ön¬sözde “türküyü türkü yapan olaydır” vurgusunu yapan Özürküt, yıllara yayılan araştırmalarını, arşiv notlarını ve kelamlı tanıklıkları bir ortaya getirerek belleğimizde yer etmiş 40’tan fazla türkünün gerisindeki kıssaları derliyor. Her hikaye, sadece “ne oldu?”yu değil, “neden ve nasıl türküye dönüştü?” sorusunu da yanıtlıyor. Okur böylelikle bir türkünün arkasındaki tarihî bağlamı da öğreniyor.
Toplumsal hafızanın farklı cepheleri sayfalarda belirginleşiyor: Çukurova’nın destansı toprağında köylünün haksızlığa karşı çığlığına dönüşen “İnce Memet”; Toros eteklerinde efsane ile gerçeğin iç içe geçtiği “Alageyik”; Karadeniz’in hırçın sularında adalet arayışıyla öne çıkan “Hekimoğlu”; Ege’de onurlu başkaldırıyı taşıyan “Kerimoğlu Zeybeği”…“Öyküleriyle Türküler”, halk müziğini sırf bir sanat kolu olarak değil, toplumsal hafıza ve başkaldırının sesi olarak görmemizi sağlıyor. “Eşkıya Dünyaya Hükümdar Olmaz” türküsü Karadeniz’de doğdu. Rivayete nazaran türkü, 19. yüzyıl sonlarında Rize’nin tanınmış isimlerinden Sandıkçıoğlu Şükrü için yakılmış. Şükrü, fakir halktan yana tutum alan, zenginlerin dehşetli düşü hâline gelen bir eşkıya olarak anlatılıyor. Teslim olduktan sonra elleri bağlanarak pusuya düşürülen Şükrü, arttan vurularak öldürülüyor ve bu infaz, halk ortasında büyük reaksiyon uyandırarak “Eşkıya Dünyaya Hükümdar Olmaz” ağıdına husus oluyor.
BOYUN EĞMEYENLER
Karadeniz türkülerinin belleğinde, haksızlığa boyun eğmeyenlerin kıssaları gizli. Musa Eroğlu’nun derlediği “Halil İbrahim” de bunlardan biri. 12 Eylül askeri darbesi günlerinde lisanlara düşen bu ağıt Yaşar Özürküt’ün anlatısında bir yer buluyor. Fatsa’nın belleğinde iki isim yan yana anılıyor: Halil İbrahim ve Terzi Fikri (Fikri Sönmez). Özürküt’ün anlatıldığına nazaran Halil İbrahim, ilçede sevilen, gramofon ve plak meraklısı bir dükkân sahibi. 1979’da bağımsız belediye başkanı seçilen Terzi Fikri’nin kurduğu Halk Komiteleri ile iştirakçi, toplumcu bir idare denenirken, 1980 yazında sıkıyönetim Fatsa’ya “nokta operasyonu” düzenleniyor günlerce süren aramalar, sokağa çıkma yasağı, ormanlara ve yaylalara taşan takip… Halil İbrahim de tekraren sorgulanıyor ve yıllar evvel yediği dayağın bıraktığı travmanın da tesiriyle sorgu çıkışında panikle koşuyor. Hasano Deresi’ni aşarken açılan yaylım ateşinde orman girişinde vuruluyor. Özürküt’ün cümlesiyle: “Bir kabahati olmayan Halil İbrahim vurulur, gelir türkülere lisan olur.”
patronlardunyasi.com