İşte Milliyet muharriri Özay Şendir’in o köşe yazısı:
Bugün yapılacak geçiş aslında Savarona’nın yine doğumunun ilanı olarak kabul edilmeli. Savarona, Türkiye Cumhuriyeti’nin değerli bedellerinden birisidir. Yine maviliklerde uzunluk göstermesi, Türk bayrağını dalgalandırması hepimiz için çıkar ve gurur vesilesidir.
Savarona’nın öyküsü, şımarıklıkla başlar, sonra bizim sularımızda hüzünle devam eder… Savarona tek bir yatın ismi değildir aslında bu isimle üç başka yat imal edildi.
İlk Savarona 1926’da, ikincisi 1928’de üçüncü ve mülkiyeti Türk devletine ilişkin olan Savarona’ysa 1930 yılında sipariş edildi. Her üç yatın da sahibi de dedesi Brooklyn Köprüsü’nü inşa eden, babası çelik tel şirketi sahibi olan Emily Roebling Cadwalader’dır. Bu hanımefendi için bir parantez açmazsam olmaz.
Artık nasıl bir zevki varsa, Cadwalader’ın sahibi olduğu birinci yat USS Sequoia, ABD Hükümeti’nce satın alındı ve 1977’de Lider Carter satılmasını emredinceye kadar tüm ABD Liderleri tarafından kullanıldı.
Dünya üzerinde sattığı yatlar, iki ülke tarafından, devlet yatı haline getirilmiş diğer birisi olduğunu sanmıyorum. Savarona’da paranın beşere verdiği gücün bir yansıması ve biraz şımarıkça bulduğum kıymetli bir eşya var, o da büyük salondaki şömine.
Birden çok yabancı kaynakta o şöminenin Savarona’ya gelişinin kıssasını okudum.
İddia o ki, Bayan Cadwalader bu sanat yapıtı şömineyi Portekiz’e yaptığı bir seyahatte tarihî bir şatoda görmüş ve çok beğenmiş.
Şömineyi satın almak istemiş lakin şatonun sahipleri bu teklifi kabul etmemişler. Bunun üzerine Bayan Cadwalader ani bir kararla evvel şatoyu satın almış, akabinde çok beğendiği şömineyi söktürerek Savarona’nın yapıldığı Almanya’daki dünyaca ünlü Blohm und Voss Tersanesi’ne taşıtıp, yata monte ettirmiş. Bu tersanenin ismi size tanıdık geldi mi?
Osmanlı İmparatorluğu’nun 1. Dünya Savaşı’na girmesinin sebeplerinden sayılan, İngiliz donanmasından kaçarken İstanbul’a sığınan Goben ve Breslau zırhlıları vardı ya, sonradan Yavuz ismini alan Goben de işte bu dünyaca ünlü tersanede yapılmıştı.
Savarona’nın Türkiye’ye geliş öyküsü de aslında eşsizdir. Türkiye ile ABD ortasındaki dostça alakaların başlangıç noktası Savarona’nın satışıdır demek mümkündür. Kıssayı süratlice anlatayım:
Savarona denize indirildikten sonra Bayan Cadwalader ve eşiyle birlikte iki kez dünya denizlerinin neredeyse tamamını dolaştı ancak asla ABD karasularına giremedi. Bunun sebebi ABD Hükümeti’nin bir diğer ülkede imal edilen Savarona için çıkardığı ve neredeyse yatın üretim fiyatına yakın bir sayıya ulaşan ağır gümrük vergisidir.
Savarona’nın maliyetine dair kesin bir bilgi yok. 4 milyon dolarla, 10 milyon 500 bin dolar ortasında çeşitli sayılardan kelam ediliyor.
Bildiğimiz Ertuğrul yatının emekliye ayrılmasından sonra Türkiye’nin bir yat aradığı gerçeği. Sonuçta özel kesimden isimlerin de devreye girmesiyle Washington Büyükelçiliği ABD Hükümeti’yle görüşmelere başlar.
ABD, Savarona’nın satışı için kendi yönetmeliklerini esnetir çünkü Lider Roosevelt’in Türkiye düzgün bağlantılar kurmak istediği bilinmektedir.
Hitler Almanya’sı da kendi mühendislik yeteneklerinin tepesi sayılan bu yatın öbür ülkeye satılmasını istemez.
Almanya, Krupp firmasının aracılığıyla Hamburg Limanı’ndaki yata haciz koyar.
Sonrası tam bir diplomasi savaşına dönüşür. Lider Roosevelt, Savarona Yatı’nın üzerindeki haczin en kısa vakitte kaldırılmasını aksi takdirde o sıralarda, New York Limanı’nda bulunan ünlü Alman transatlantiğinin haczedileceği bildirisini Berlin’e iletir. Sonunda Almanya haczi kaldırarak, Savarona’nın Hamburg Limanı’ndan çıkmasına müsaade verir. 24 Mart 1938’de devletçe Cumhurbaşkanı yatı olarak alınan Savarona’ya İngiltere’nin Southampton Limanı’nda merasimle Türk bayrağı çekilir. Gemiyi teslim alan Kaptan Sait Özege daha evvel Ege yolcu gemisinin süvariliğini yapmış deneyimli bir deniz insanıdır. Savarona, teslim alındıktan sonra yaklaşık iki ay Almanya’da kaldı ve döşemelerinde birtakım tadilat süreçleri yapıldı.
Savarona yatı, Atatürk’ün hastalığının ağırlaştığı devirde, 1 Haziran 1938’de İstanbul’a geldi. Sabah Florya’ya demir atan ve paklığı yapılan Savarona daha sonra Dolmabahçe önlerine geldi.
Mustafa Kemal Atatürk, tıpkı gün saat 15.30’da Acar motoruyla ulaştığı Savarona’nın güvertesine çıktı.
Yanında Kılıç Ali, İş Bankası Genel Müdürü Muammer Eriş, Yaver Celal Bey, İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ üzere isimler vardı. O güne tanıklık edenler Mustafa Kemal Atatürk’ün birinci kelamının “Ne olurdu, bu gemi birkaç yıl evvel elimize geçmiş olsaydı!” dediğini aktarmışlar anılarında.
Mustafa Kemal Atatürk, Savarona yatından o günden sonra inmedi. Tam 56 gün boyunca o yatta kaldı.
İki kez Bakanlar Kurulu’nu topladı, İstanbul’un imarıyla ilgili bir toplantıya başkanlık etti. Hatay sorunu ve Dersim’deki kalkışma teşebbüsünün Hatay problemi üzerindeki mümkün tesirlerine dair görüşmeler yaptı. Karadeniz’den girip Boğaz’ı geçen Romanya Hükümdarı II. Carol’u Savarona’da ağırladı. Marmara içerisinde bir seferinde Erdek açıklarına kadar uzanan kısa seyahatler yaptı. Hastalığı ilerliyordu, yaz sıcağında biraz rahat etmesi için kamarasının etrafına büyük buz kalıpları konuyordu. Yatın içine rüzgar girmesi için Savarona, çabucak Boğaz’ın girişine Büyükdere’ye demir attı, bir müddet orada kaldı.
Hastalığı ağırlaşan Mustafa Kemal Atatürk, 25 Temmuz 1938’de saat 01.00’de Acar motoroyla Dolmabahçe Sarayı’ndaki hasta odasına taşındı. Memnunluğu ve Savarona’daki konukluğu toplam 56 gün sürmüştü.
Savarona’nın satın alınmasında Mustafa Kemal Atatürk’ün ilerleyen hastalığına deniz havasının güzel geleceği fikri baskın bir niyettir fakat tek geçerli sebep değildir. Denizi çok seven Atatürk, o güne kadar Ertuğrul yatını kullanıyordu. Bu kullanımın sonunu getiren olay 4 Eylül 1936’da yaşandı. O gün, İstanbul’a gelen İngiliz Hükümdarı 8’inci Edward’ın onuruna Moda koyunda yelken yarışı düzenlendi. Atatürk yarışı Kral Edward’la birlikte Ertuğrul yatında izledi. Ancak Ertuğrul hareket yaptıkça bacasından yağlı kurum yağdırdı. Edward, beyaz elbisesine konan kurumu üfledikçe elbisesi daha da berbat oldu. Atatürk’ün canı sıkıldı; durumu kurtarmak için, “Majeste bu yat hayli vakittir çalışmadığı için, kazanları ısınıncaya kadar bu kurumlar bizi rahatsız edecektir” dedi ve Kral’ın koluna girerek bitişikteki İngilizlerin görkemli kraliyet yatına geçtiler. Yaşlı Ertuğrul’un yerine yeni bir yat alınması fikri de o gün ortaya çıktı.
Mustafa Kemal Atatürk’ün yanında garson olarak çalışan Cemal Granda’nın “Atatürk’ün Uşağıydım” kitabında Savarona günlerine dair de anılar yer alır. O periyoda dair okuyup, yazanlar, kitabı sağlam bulmazlar pek lakin aklımda kalan bir kısım vardı. Granda’nın argümanı o ki İsmet Paşa, Savarona yatına geldiğinde verdiği birinci talimatlardan birisi İtalyan yat dokumacılığı eseri olan çarşafların kaldırılıp yerine Sümerbank üretimi çarşafların serilmesi olmuş. Gerçek mi bilmem ancak bildiğim Savarona’nın kıssasında ulu ve makus günler olduğu. Savarona, II. Dünya Savaşı’nda Kanlıca Koyu’nda muhafaza altına alınmış. 2 Temmuz 1951’de okul gemisi olarak kullanılmak üzere Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na devredilmiş. Tıpkı vakitte devlet büyüklerini ve yabancı devlet adamlarını kabul edecek biçimde hazır tutulmuş. Bayar’ın bir Atina ziyaretine Savarona’yla gittiği bilinir. Yıllarca Atatürk’ün kaldığı daire ise motamot korunmuş ancak 1979’da Savarona büyük bir yangın geçirince bir sürü anı kaybolmuş. Savarona, 27 Temmuz 1986’da ise hurdaya çıkarıldı sonra özel bölüme kiralandı, büyük bir tamir gördü lakin kıssa unutmak istediğiniz formda son derece tatsız bitti.
“Sava”, kimi kaynaklarda Atlantik’te yaşadığına inanılan efsanevî bir kuşa verilen isimdir. Kimi kaynaklarda bu kuşun Hindistan taraflarında yaşayan bir çeşit siyah kuğu olduğu söylenir. “Rona” ise Bayan Cadwalader’in evlenmeden evvelki kızlık soyadıdır. Mustafa Kemal Atatürk’ü 1938’de kaybettik, Bayan Cadwalader 1941’de öldü fakat Savarona hala yaşıyor. Bugün yapılacak geçiş aslında Savarona’nın yine doğumunun ilanı olarak kabul edilmeli. Denizaltı dalışı yapmış az sivillerden birisi olarak süreci biraz biliyorum. Savarona’nın yine donanmaya kazandırılması ve aslına uygun olarak tamiratı konusunda iki isme hakkını teslim etmek lazım. Birinci isim Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan öteki isim de Deniz Kuvvetleri Kumandanı Oramiral Ercüment Tatlıoğlu. Savarona’nın içinde göreceğiniz eşyaların özgün ve nitekim Mustafa Kemal Atatürk tarafından kullanılmış eşyalar olması için Ulusal Saraylar da uzun bir uğraş verdi. Savarona, Türkiye Cumhuriyeti’nin değerli bedellerinden birisidir. Tekrar maviliklerde uzunluk göstermesi, Türk bayrağını dalgalandırması hepimiz için kar ve gurur vesilesidir.
Unutmayalım ki, 1930’larda var olan rejimlerin birçok tarihe karıştı, o periyodun yüzleri, Stalin, Hitler, Mussolini tarihin ismini berbatlıklar sayfasında andığı isimler, devrin İngiltere Başbakanı Chamberlain bugün Hitler’in parmağında oynattığı isim olarak biliniyor. Fransa 1930’larda 3. Cumhuriyet bölümünü yaşıyordu, bugün 5. Cumhuriyet bölümünün sonlarını yaşıyor. O devirden bugüne kurucusu tüm dünyada hürmetle yad edilen tek ülke Türkiye Cumhuriyeti.
Ne keyifli Türk’üm diyene…
patronlardunyasi.com