6 Şubat Depremi’nde büyük yıkım yaşayan 11 ilin iktisadı büyük ziyan gördü. Konutlar dışında (518 bin konut yıkılmış yahut ağır hasar almıştı) sanayi tesisleri, turizm binaları, atölyeler, işletmeler yıkıldı, hasar aldı. Güç ve ulaştırma altyapılarında büyük yıkım oldu. Sarsıntı sonrası hasar tespit çalışmalarında imalat sanayi tesislerinde 82 milyarlık hasar tespit edilmiş, tarımda da 70 binden fazla büyük ve küçük baş hayvan telef olmuş, 13 binden fazla ağır yıkılmıştı.
Cumhurbaşkanlığı Strateji Başkanlığı’nın raporuna nazaran ülke GSYH’sı içinde %10- 11 hissesi olan 11 vilayette oluşan 104 milyar dolarlık hasar; GSYH’da yüzde 1 ila 1,4 puan kayba yol açabilecek kadar büyüktü.
Depremin üzerinden 2 yıl geçti. İktisadi toparlanma iki kanaldan yürüyor. Birisi kamu yatırımları ve dayanakları, ikincisi de yurttaşların kendi çabaları… 2024 yılı Merkezi İdare Bütçesi’nin yüzde 9,3’ü kadar (1 trilyon TL’nin üzerinde) kaynak ayrılmıştı. Bu kaynak daha çok konut imali için harcanıyor. Ticari tarafta tamir ve yerine koyma işlerinin biraz daha ağır ilerlediği şikayetleri var. Kimi vilayetlerde esnaf konteyner çarşılarda hizmet veriyor. Bu vilayetlerin tamamında tamir çalışmalarının yoğunluğu inşaat kesimini öne çıkarmış durumda. Bu bölüm sayesinde çarklar dönüyor. Bilindiği üzere sarsıntı vilayetlerinden büyük göç dalgalarına, işgücü ve istihdam kayıplarına yol açtı. Artık bu toparlanma periyodunda en çok gereksinim duyulan eksiklerin başında nitelikli işgücü açığı var.
ŞİRKET KURULUŞ VE KAPANIŞLARINDA SARSINTI BÖLGESİ SURATI GÖZÜKÜYOR
Ekonomim’den İbrahim Ekinci’nin haberine nazaran, bu vilayetlerin iktisadı toparlandı mı? Buna çeşitli göstergelerden bakmak mümkün. En kıymetli bilgi yatırım projeleri, teşvik verileri… Fakat bakanlık bu bilgileri kapattığı için, bu açıdan durumu görmek olanaksız. Şirket kuruluş kapanış sayıları, ticari araç satış dataları, konut satış sayılarından bakıldığında ise durum çıkışı yansıtıyor. Türkiye ortalamasından daha güzel sayılar var. Şirket kuruluş kapanışları ekonomik aktiviteyi yansıtan kıymetli bir gösterge. Zelzele vilayetleri, bu açıdan Türkiye ortalamasından daha güzel bir performans göstermiş. Kurulan şirket ve gerçek kişi işletmelerde azalma olmuş lakin bu Türkiye ortalamasından daha düşük. Kapanışlarda da Türkiye ortalamasından daha güzel bir performans dikkat çekiyor. Sayılar, sarsıntı vilayetlerinde ekonomik yıkım düzeyinden çıkışı yansıtıyor. Tek tek vilayetler bakımından durum farklılık arzediyor. Adıyaman gerek şirket gerekse gerçek kişi işletmelerinde kuruluşlar bakımından en yüksek gerçekleşme olan vilayet. Sarsıntıdan görece daha az etkilenen Urfa’da şirket kuruluşlarında %21,1 azalma olmuş. Bu 11 vilayet içindeki en yüksek azalmaya işaret ediyor. Şirket kapanışlarında %38,4’le en berbat performans K. Maraş’ta.
Deprem vilayetleri ihracatta sarsıntıdan bir evvelki yıl, 2022 düzeyini şimdi yakalayamadı. 2024’te bu vilayetlerin toplam ihracatı 19 milyar 35 milyon dolar. 2022’de bu sayı 20,2 milyar dolardı. Buna nazaran geçen yıl ihracat sayıları 2022’nin %5,7 altında. Fakat sarsıntı yılı 2023’e nazaran artış Türkiye ortalamasının (%2,3) üstünde, yüzde 7 düzeyinde. Sarsıntı öncesinde 11 ilin Türkiye ihracatındaki hissesi % 8,5’tu. 2024 itibariyle %8’e tekrar gelmiş durumda.
İhracatta da vilayetten ile durum farklı. İhracatını zelzele öncesi (2022) düzeyinin üzerine çıkaran iki vilayet var. Şanlıurfa’da 2022’ye kıyasla ihracat geçen yıl yüzde 25 artış göstermiş. Adana da 2022 düzeyini yakalamış. Lakin öteki vilayetlerin tamamı şimdi zelzele öncesinin altında. Adıyaman, Osmaniye, Elazığ’da hem sarsıntı öncesine nazaran hem de zelzele yılına nazaran yüksek oranlarda düşüş var. Öbür vilayetlerde toparlanma dikkat çekiyor.
DEPREM NEDENİYLE OLUŞAN KONUT MUHTAÇLIĞI SATIŞLARI ARTIRDI
Konut satışları geçen yıl Türkiye ölçeğinde de rekor düzeylere çıkmış, 2023’e nazaran yüzde 48,7 artış göstermişti. Lakin sarsıntı bölgesi yıkım nedeniyle büyük konut açığı ortaya çıktığı için, konut satışları Türkiye ortalamasından çok daha yüksek, %67,3 artış göstermiş. Bununla birlikte geçen yıl adet bazında zelzele öncesi (2022 yılı) düzey, lakin yakalanmış görünüyor. 2022’ye nazaran Türkiye ortalamalarına yakın bir tablo var lakin sarsıntı yılına nazaran yıkım nedeniyle geçen yıl artış çok yüksek. Ticari araç satışlarında geçen yıl, zelzele öncesi (2022) sayıların bir oldukça üzerine çıkıldı, yüzde 25,7 artış oldu. Bu sayı Türkiye ortalamasının (%23,4) üstünde. Sarsıntı yılına (2023) nazaran de artışlar Türkiye ortalamasının (%11,5) üstünde.
TURİZMDE DE TOPARLANMA VAR
Gaziantep ve Hatay, UNESCO Yaratıcı Kentler listesinde Gastronomi kenti unvanına sahip. Adana ve Diyarbakır gastronomi, Kahramanmaraş, edebiyat, Şanlıurfa müzikte UNESCO Yaratıcı Kentler listesinde. 2022’de bu kentlerde turizm işletme evraklı tesislerde 4.181.454, belediye dokümanlı tesislerde ise 1.426.181 turist konaklamıştı. Öbür tesislerle birlikte 2022’de toplam 7.185.814 geceleme yapılmıştı. Bu Türkiye toplamının yüzde 3,9’una denk geliyor. Sarsıntı yılı 2023’te yalnızca bakanlık evraklı ve kolay konaklama tesislerinde 5 milyon geceleme olsa da zelzele nedeniyle olduğu için gerçek durumu yansıtmıyor. 2024 sayıları şimdi bazda için artışı göremiyoruz. Zelzelede 21 turizm işletme dokümanlı ve 26 belediye evraklı konaklama tesisi yıkılmıştı. 240 tesis ağırorta- az hasar görmüştü. Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı’nın raporuna nazaran bu tesisleri onarma ve tekrar kurma maliyeti 2,2 milyar lira olarak tespit edilmişti. Bu tesislerin bir kısmında tamirat çalışmaları tamamlandı. Lakin hala yapılacak çok şey var. Yetkililerin verdiği bilgiye nazaran Adıyaman’da, UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Nemrut Dağı için otellerin hasarlı olması ve yenilerinin inşa edilmemesi nedeniyle konaklayacak yer bulamıyor. GAP çeşitlerine katılan turistler etraf vilayetlerde konaklamak zorunda kalıyor.
23 YENİ OSB GELİYOR
Depremden etkilenen 11 vilayette hala 39 organize sanayi bölgesi (OSB) aktif durumda. Planlama basamağında 13 OSB var. 6 yeni OSB için altyapı çalışması yapılıyor. 4 OSB için de kamulaştırma çalışmaları yürütülüyor. Bunlar da açıldığında bölgedeki 11 vilayette toplam OSB sayısı 62’ye ulaşacak.
Bunların tamamının bu yıl açılması beklenemez elbette. En mümkün olanı altyapı çalışması yapılmakta olan 6 OSB’nin açılması. Bu OSB’lerin devreye girmesi bölgedeki ekonomik canlılığı haliyle artıracaktır.
patronlardunyasi.com