Eşinden borç aldı, ödeyemedi, üzüntüsünden öldü: Padişah III. Mustafa’nın Topkapı Sarayı Arşivi’nde duran borç senetlerinin ibretlik öyküsü

Burak ARTUNER

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), cuma günü Şubat 2025 devrine ait kısa vadeli dış borç istatistiklerini açıkladı. Kısa vadeli dış borç (KVDB) stoku, şubatta bir evvelki aya nazaran yüzde 1,3 azalarak 173,2 milyar dolar oldu. Ülkemizde her ne kadar “Borç yiğidin kamçısıdır” atasözü çok kullanılan bir kelam olsa da, aslında borç her devir her kesitten insanın kederi olmuştur. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri de Osmanlı Devleti’nde yaşanmıştı.

Sultan III. Mustafa iktisada çok kıymet veren bir hükümdardı. İsrafı sevmez hazineyi her vakit dolu tutmayı bir siyaset haline getirmişti. Otuz yıl üzere uzun bir müddettir barış içinde yaşanan bir periyottu. Güçlü derebeylerinden Hazine için ‘imdadiye’ almış, paranın ayarını düzeltmiş, devlet hazinesi ‘ağızı ağzına altunla dolmuş’tu. Lakin III. Mustafa’yı endişelendiren Ruslar’ın genişleme isteğiydi. Padişah, bunun için Ruslar’a savaş açmayı ve zafer kazanmayı planlıyordu. Bu nedenle bir yandan Avrupa’da kendisine kuvvetli bir müttefik arıyordu. Bu tarihlerde Prusya’nın Büyük Frederik yönetiminde derlenip toparlanıyordu. Frederik, Rusya’ya karşı Alman Birliği’ni kurma çabasına girdiği vakit Osmanlı Devleti’ni doğal müttefiki saymış, bu yolda müracaatlarda bulundu. Lakin sadrazam olan Koca Ragıp Paşa, savaşa karşıydı. Sadrazam, yeniçerilere itimadı olmadığını, donanmanın da hazır bulmadığını söyleyerek ittifakı onaylamadı.

ALTINLA YOL YAPARIM

Padişah ise savaş istiyordu. Bu niyetinin nedenlerini Sadrazam’a anlatmış ve “Ecdad-ı nizamım devranında bu türlü kuvvetli hazine görülmüş müdür? Gerek akça ise Edirne Kapısı’ndan Ruscuğa kadar iki keçeli altun dizerim…” demiş, lakin Ragıp Paşa, “Şevketlu Hünkarım….Yeniçeri kullarının hali malum. Olmıya ki mazaallah bir yenilgi ola. Böylelikle elem-i şahaneniz azim olur” karşılığını vermiş ve vakit istemişti. Ragıp Paşa istediği vakti bulamadan öldü. Yerine gelen Muhsinzade Mehmet Paşa da tıpkı oyalama yolunu tuttu, lakin padişaha aradığı sebebi şahsen Ruslar verdi. Lehistan Krallığı probleminden çıkan ihtilaf üzerine 3 Ekim 1768’de Ruslara karşı harp ilan edildi. Lakin savaşın beşinci yılına girildiğinde, cephelerde daima bozgunlar yaşanıyordu. Üçüncü Mustafa’nın ağzına kadar doldurduğu hazine, Yeniçerilerin, eyalet beyefendilerinin, tımar sahiplerinin kayıtsızlığı içinde eriyip gitmişti. Savaşın sonlarına hakikat devlet Yeniçerilerin aylıklarının veremeyecek duruma gelmişti. Padişah büyük bir ıstırap içindeydi. Bir isyan çıkmasından da korkuyordu. İşte 1773 yılında III. Mustafa tarihte eşine rastlanır birşey yaptı. Oğlu Üçünçü Sultan Selim’in annesi Mihrişah Valde Sultan’dan 237 kese, 55 kuruş ve kızı Şah Sultan’dan 340 kese borç almıştı. Karşılığında ise özel mühürünü bastığı bir senet vermişti.

‘ELDE HİÇ AKÇE KALMADI’

Karısından aldığı senette motamot şunları yazdı: “Yüce devletimizi korumak ve Osmanlı Saltanatı ile ulu dinimizin çabası uğruna yaptığımız savaşın zaferle sonuçlanması için gerek şahsıma ilişkin olan, gerek devletin hazinesindeki bütün paraları harcadım. Elde hiç akçe kalmadı. Harbin devamı için kaide olan parayı, oğlumun ve kızlarımın annelerinden borç olarak almak zorunda kaldım. Bu ortada oğlum Sultan Selim’in doğumunda, annesine armağan edilen parayı da aldım. 237 kese ve 55 küsuru da bulunan bu borcum, savaş sonunda devlete bağışladığım vakıflarımdan ziyadesiyle ödensin ve bu senedim o vakit yırtılsın. Vasiyet ederim.”

SENET YIRTILAMADI

III. Mustafa, borcunu ödeyemedi hatta açtığı savaşın sonunu göremedi. Borç senedini imzaladığı tarihten yaklaşık bir yıl sonra, Ozi Kalesi’nin düşman eline geçtiğini öğrendiğinde kötüleşerek öldü. Borç senedindeki vasiyeti ise yerine getirilemedi. Üçüncü Mustafa’nın vefatından sonra tahta I. Abdülhamid geçti. Altı ay sonra 17 Temmuz 1774’de savaş, büyük toprak kaybına neden olan Kaynarca Mutabakatı’nın imzalanmasıyla son buldu. Üçüncü Mustafa’nın borcumu ödeyin vasiyeti ise yerine getirilemedi. Zira yerine geçen kardeşi I.Abdülhamid döneminde de karışıklıklar devam etti. Onun yerine geçen oğlu III. Selim ise değil annesinin alacağını vermek, sarayındaki en küçük kıymete kadar nesi var nesi yoksa vatanını kurtarmak için Nizam-ı Cedid için harcamış, sonunda maksadı uğrunda da hayatını feda etti. III. Mustafa’nın bu borç senetleri bugün Topkapı Sarayı Arşivi’nde 1785 ve 1001 numaralarla kayıtlı olarak tarihi bir ibret dokümanı olarak durmaktadır.

patronlardunyasi.com