Oksijen’den Davet Mert Bakırcı bugünkü yazısında “İnsan kapasitesinde yapay zeka 10 yıla mümkün mü?” başlıklı yazı kaleme aldı.
İşte Bakıcı’nın haberinin tamamı şu halde:
Yapay zeka alanındaki süratli ilerleme, “yapay genel zeka”ya 10 yıl içinde ulaşılabileceği istikametinde optimist varsayımları de beraberinde getirdi. Lakin medeniyetimiz şimdi “insan düzeyinde zeka” kavramının kendisini bile tam olarak açıklayamazken bu türlü tarihler belirlemeyi abartılı buluyorum Son birkaç yılda yapay zeka sistemleri makaleler yazdı, hukuk ve tıp imtihanlarını geçti ve karmaşık oyunlarda insan şampiyonları alt etmeyi başardı. Bu süratli gelişmeler uzun müddettir akıllarda olan bir soruyu yine canlandırdı: İnsan düzeyinde genel zekaya sahip bir yapay zeka geliştirmeye gerçekte ne kadar yakınız?
Bir vakitler bilim kurgu üzere görülen bu mümkünlük, artık önde gelen araştırmacılar ve teknoloji önderleri ortasında önemli ciddi tartışılıyor. Kimileri, insan gibisi zekaya 10 yıl içinde ulaşılabileceğini düşünürken; bazıları, bu gayenin önünde hala büyük pürüzler bulunduğunu ve gerçekleşmesinin onlarca yıl, hatta tahminen de yüzyıllar alabileceğini savunuyor. Yeni atılımlar iyimserlere umut verse de kuşkucular hala mevcut sınırlamalara dikkat çekerek, “makinelerin nitekim insan üzere düşünebilmesine” daha çok yol olduğunu argüman ediyorlar. İşin aslı ne?
DAHA BİRKAÇ YIL EVVEL HAYAL OLARAK GÖRÜLÜYORDU
Birkaç yıl öncesine kadar tam teşekküllü bir “Yapay Genel Zeka” (veya kısaca “AGI”) fikri birçok şahsa uzak bir hayal üzere geliyordu. Lakin son periyotta yaşanan dikkate paha atılımlar, birtakım uzmanları insan düzeyinde zekaya çok daha yakın olduğumuza inandırmaya başladı. OpenAI’ın kurucularından Sam Altman, geliştirilen son kuşak lisan modellerini örnek göstererek, önümüzdeki birkaç yıl içinde yapay zekanın ofislerdeki işgücüne katılabileceğini ve verimliliği somut biçimde artırabileceğini söylüyor. Bu görüşe nazaran, yapay genel zekanın birinci etaplarına 2025-2026 civarında erişebiliriz ve bu gelişim sürat kazandıkça makine zekasının insanı çok geçmeden yakalayıp aşması da sürpriz olmayacak.
Teknoloji devlerinden DeepMind’ın kurucu ortaklarından Demis Hassabis de benzeri bir iyimserliği paylaşıyor. O da insan düzeyinde zekaya ulaşmak için önümüzde sırf birkaç büyük atılım kaldığını ileri sürüyor. Hassabis son yıllardaki ilerlemelerin baş döndürücü suratına dikkat çekerek, makine tahsili metotları büyüdükçe ve derinleştikçe, yapay genel zekaya en geç 2030 civarında erişilebileceğini söylüyor. Benzeri halde yapay zeka ekosistemindeki öbür dev teşebbüslerin de kısa vadede besbelli gelişmeler beklediğini görüyoruz. Örneğin yapay zeka alanındaki tanınmış figürlerden Dario Amodei, kapsamlı modellerin gerçek yönlendirmelerle kısa müddette beklenmeyen muvaffakiyetler sergileyebileceğine inanıyor.
Bu yavuz varsayımları harlayan ögelerden biri, yapay zeka alanında üstel (eksponansiyel) bir ilerleme yaşanacağı beklentisi. Bugüne dek geliştirilen her yeni model, daha fazla data ve daha gelişmiş algoritmalar kullanarak bir evvelki nesli geride bıraktı. Bilhassa de GPT serisinde gördüğümüz üzere, her yeni versiyon çok daha karmaşık misyonları yerine getirebiliyor. Bu da zeki sistemlerin kendi geliştirilme sürecine katkı sağlayacağı (yani “yapay zekanın yapay zekayı yaratacağı”), “kendi kendini pekiştiren” bir döngünün fitilini ateşleyebileceği fikrini doğuruyor. Savunuculara nazaran makineler akıllandıkça bir sonraki seviyeye geçiş beklediğimizden çok daha süratli yaşanabilir; bu nedenle de gerçek manada insan düzeyinde bir yapay zekanın ortaya çıkması beklenenden erken gerçekleşebilir.
Ne var ki herkes bu optimist tabloya katılmıyor. Pek çok araştırmacı, şu anki en ileri sistemlerin bile insanın resmen doğuştan sahip olduğu sezgi ve esnek düşünme hünerlerinden hala çok uzak olduğunu öne sürüyor. Bilhassa Gary Marcus üzere eleştirmenler, derin öğrenme temelli modellerin birçoklarının dataları yalnızca istatistiksel olarak işlediğini ve altında gerçek bir manaya yeteneği bulunmadığını vurguluyor.
Büyük lisan modelleri etkileyici sohbetler üretebiliyor olsa da mantık yanılgıları yahut gerçek dışı karşılıklar verme eğilimleri, bu sistemlerin insan gibisi bir zekaya yaklaştığı fikrine kuşkuyla bakılmasına neden oluyor.
Örneğin “halüsinasyon” olarak bilinen olguyu ele alalım: Model, kendinden çok emin bir halde gerçeğe muhalif tabirler sunabiliyor. Güzel, bunu beşerler da yapıyor; lakin insanlardaki uydurmalarla yapay zekanınki ortasında iki kritik fark var: Birincisi, yapay genel zeka derken, dünyadan haberi olmayan bir cahilden daha zeki bir yapay zeka yaratmaktan kelam etmiyoruz. Daha çok, çabucak her alanda, o alanın en uzman şahıslarından bile daha başarılı bir yapay zekadan kelam ediyoruz. Münasebetiyle birtakım insanların yalancı olması, yapay zeka halüsinasyonlarını yasallaştırmıyor. İkincisi, yapay zekanın halüsinasyonları insanların söylediği palavralardan (ve insanların gördüğü “halüsinasyonlardan” da) oldukça farklı. Mesela yapay zeka bir sohbet sırasında uzaya çıkan birinci Türk bayanın Alev Korkut olduğunu söyleyebilir. Şayet bu bahislere aşina değilseniz, “Hayret, o denli biri mi varmış?” diyebilirsiniz. Halbuki alışılmış ki Alev Korkut diye bir Türk astronot hiç var olmadı; ancak yapay zeka, yalnızca palavra söylemekle kalmayıp o palavraya büsbütün inanacak biçimde sohbete devam edebiliyor. O nedenle bu, insanlardaki palavra söyleme davranışı ile halüsinasyon görme ortasında, tuhaf bir davranış. İşte bu, hem sistemin neden bahsettiğini bilmediğini gösteriyor hem de sistemin lisan kalıplarını dümdüz bir halde, istatistik matematiği kullanarak tamamlamasıyla ilgili yapısal bir sorun olarak görülüyor.
Benzer halde, Santa Fe Enstitüsü’nden Melanie Mitchell, bir çocuğun bile yapabileceği kolay mantık yürütmelerinin mevcut yapay zeka modelleri için hala önemli bir mani teşkil ettiğini belirtiyor. Mitchell çocukların gündelik ömür tecrübeleriyle kazandığı esnek ve derin anlayışın makine dünyasında şimdi kopyalanamadığını, bu nedenle şu anki teknolojinin “dar” alanlarda ustalaşma hünerine sahip olsa da yapay genel zeka için gereken kapsamlı uyarlanabilirlikten uzak olduğunu savunuyor.
VERSİYONLARIN GELİŞME SURATI GİTTİKÇE AZALIYOR
Ayrıca mevcut yapay zeka geliştiricilerinin kullandığı usullerin ölçeklendirilebilirliği de meçhul. Yani daha fazla parametreye dayanan daha büyük modellerin yahut tıpkı data setini kullanarak daha uzun müddet eğitilen yapay zekaların yahut daha büyük data kümeleriyle eğitilen yapay zekaların ortalamada daima daha yeterli sonuçlar üreteceğini varsaydık. Lakin bu sonları zorlamaya devam ettikçe, elde ettiğimiz getirilerin giderek azaldığını görmeye başladık. Yani on milyonlarca dolar harcanarak eğitilen her yeni modelin evvelki versiyona göre elde ettiği düzgünleşme ölçüsü gittikçe düşüyor. Üstelik bu eğitimlerin yapay zekanın zekasını “genelleştirdiğini” de görmüyoruz: Yani bir büyük lisan modeli, eğitilmeye devam ettikçe sözleri giderek daha ustalaşan bir formda kullanabilirken, öteki alanlarda (mesela satranç oynama konusunda) kendini geliştirmiyor yahut edindiği yetenekleri fizikî dünyaya uyarlayamıyor. Tüm bu nedenler, insan seviyesinde bir genel zekaya ulaşmanın hala önemli bir araştırma alanı olduğunu gösteriyor ve kısa vadeli kestirimlerin çok optimist olabileceğini de akla getiriyor.
Yapay genel zeka konusundaki iyimserlerin ve kuşkucuların çok olumlu yahut çok negatif olabilen öngörüleri bir yana, birçok araştırmacı nitekim de “en fazla bir asır içinde” ya da “eninde sonunda” insan düzeyinde zekaya ulaşılabileceğini düşünüyor. Sanırım buradaki kritik sorun bir tarih vermeye çalışmakta… Rastgele bir şerh düşmeksizin yapay zekanın 2025’te, 2029’da, 2040’ta geleceğini söyleyenlerin bu varsayımlarını neye dayandırdığını bilmek güç. Yapılan anketler, bu mevzudaki varsayımların muazzam bir çeşitlilik sergilediğini ortaya koyuyor: Bazıları 2030’larda, bazıları 2060’larda, bazılarıysa yapay genel zekanın hiçbir vakit gerçekleşmeyeceğini öne sürüyor.
ARTIK GÜVENLİK PROBLEMİNE DE BAŞ YORULMALI
İşin daha da sorunlu tarafı, “insan düzeyinde zeka” kavramının kendisinin bile şimdi net olarak tanımlanamamış olması. Zekanın kıstasları, kapsamı ve ölçüm teknikleri hala tartışma konusu. Şimdi insanların zekasını nasıl tanımlayıp ölçeceğimizi bile bilmiyoruz; fakat yapay genel zekanın azıcık ötemizde olduğunu argüman ediyoruz. Gerçi sanırım bizimkisi üzere yahut bizimkinden üstün bir zekayla karşılaşacak olsak, karşılaştığımızın bir zeka olduğunu (onu tanımlayamasak bile) “bilirdik”. Münasebetiyle bu büyük bir mahzur değil; fakat tekrar de yapay genel zekanın geleceğine yönelik spesifik iddialarda bulunanlara sorulması gereken bir ayrıntı.
Buradaki bir başka sorun da bunda üç yıl sonra ne tıp bir atılımın yapılacağını bilemiyor olmamız. 2016 yılından bakacak olsak, 2017 yılında transformatörler denen teknolojinin geliştirileceğini asla kestiremezdik. 2017’den baksak, o transformatörlerin bugünkü GPT o1-pro üzere bir modeli mümkün kılacağını asla öngöremezdik. Tam zıddı de geçerli: 2024’te transformatörlerin yapay genel zekayı muhakkak yaratacağını söyleyebilirdik; lakin az evvel de bahsettiğim üzere artık görüyoruz ki bu iş yalnızca transformatörlerle olacağa benzemiyor (özellikle de geçtiğimiz hafta yayınlanan GPT 4.5’in önemli bir hayal kırıklığı olduğu ve OpenAI’ın daha şimdiden GPT 5 ile ilgili beklentileri kısmaya başladığı düşünülecek olursa). Münasebetiyle transformatörlerden bir sonraki adımı keşfetsek ve hayallerimizdeki GPT 6’yı geliştirebileceğimiz kanaatine ulaşsak bile, onun bir “yapay genel zeka” olacağını kesin olarak söylememiz mümkün değil. Zira o yeni geliştirilen metot da yıllarca mükemmel atılımlar sağlayıp sonunda küt diye duvara toslayabilir.
Dolayısıyla ben yapay genel zekanın geleceğine kesin bir tarih biçmenin anlamsız bir gayret olduğunu düşünüyorum. Fakat emsal halde, gereğince karmaşık bir bilgi süreç makinesinin, hele ki bir de evrimsel değişim yeteneğiyle bezenmesi halinde beşerden çok daha üstün bir zeka formuna erişebileceğini düşünüyorum. Sadece bu ihtimal bile yapay zekayı (ve yapay zeka güvenliğini), üzerine şimdiden baş yormaya paha bir mevzu yapıyor. Hele ki bir gün ulaşabilirsek, o yapay genel zekanın gücünü elinde tutacak olan dünya başkanlarının neye benzediğini ve neler yaptıklarını günden güne görmeye devam ettikçe…
patronlardunyasi.com