Yüksek faizlerin ekonomi üzerindeki baskısı ve faiz indirimi ile hareketlenen yatırım ortamı

Son aydaki gelişme­ye karşın, maliyetleri artıran bir faktör olarak yüksek faiz ortamının yatırımlar cephe­sindeki caydırıcı tesiri dola­yısıyla, geçen yıl alınan teşvik dokümanı sayısı ve evraka bağla­nan yatırımların hacmi evvelki yılın çok altında kaldı.

ARALIKTAKİ HAREKET

Sanayi ve Teknoloji Bakan­lığı’nın datalarına nazaran çeşitli kesimlerden yatırımcı kuru­luşların ülke genelinde gerçek­leştirecekleri yatırımları için müracaatları üzerine Teşvik Uygulama ve Yabancı Serma­ye Genel Müdürlüğü tarafın­dan aralık ayında 1.735 yatırım için teşvik dokümanı düzenlendi. Alınan teşvik evrakı sayısı ön­ceki yılın tıpkı ayına nazaran yüz­de 8,2 artarken, evraklar kap­samında gerçekleştirilecek yatırımların fiyatı yüzde 99,7 artışla 284,2 milyar TL oldu. Bu yatırımlarla yaratılacak is­tihdam da yüzde 42,7 artışla 50 bin 80 kişi olarak belirlendi.

Tüketici Fiyat Endeksindeki (TÜFE) değişim oranları kul­lanılarak hesaplanan datalara nazaran aralık aylarına nazaran yatı­rım meblağında en süratli artış yüz­de 320,2 ile hizmetlerde ger­çekleşti. 2023’ün aralık ayında yalnızca 31,9 milyar liralık yatı­rımın teşvik evrakına bağlan­dığı bu kesimde, geçen yıl birebir ayda bu fiyat 134,1 milyar lira­yı buldu. Aralık aylarına nazaran yatırım fiyatı imalat sanayi­inde de yüzde 96,3 artışla 137,1 milyar liraya yükseldi. Böylelikle imalat aralıkta en çok yatırıma gidilen dal oldu. Yatırım tu­tarı madencilikte de yüzde 55 artışla 2,7 milyar lira olurken, güçte yüzde 74,4’le düşme­ye devam ederek 8,8 milyar, ta­rımda da yüzde 65,2’lik düşüşle 1,6 milyar liraya geriledi.

Aralık ayında düzenlenen teşvik evraklarının 1.111 adedi eksiksiz yeni yatırım, 513 ade­di tevsi, 111 adedi de moderni­zasyon, entegrasyon, eser çe­şitlendirme ve gibisi öteki niteliklerdeki yatırımlar için alındı. Yatırım teşvik belgele­rinde öngörülen sabit yatırım meblağının 142,9 milyar TL’si eksiksiz yeni yatırım, 133,6 milyar TL’si tevsi ve 7,7 milyar TL’si de öbür çeşitlerdeki yatı­rımlardan oluştu.

YILLIK BAZDA SERT DÜŞÜŞ

Dünya’dan Naki Bakır’ın haberine nazaran, aralıktaki canlanmaya rağ­men, yatırım teşvik dokümanı ve sabit yatırım meblağında yıl­lık bazda sert düşüşler yaşan­dı. 2023’ün tümünde 15 bin 674 olan sayısı geçen yıl 12 bin 218’e düştü. Yatırımcılara Gümrük Vergisi muafiyeti, KDV istis­nası, vergi indirimi, faiz ve si­gorta prim dayanakları üzere teş­viklerden yararlanma imkânı sağlayan kelam konusu teşvik bel­gelerinin toplam sayısında ge­çen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 22’lik bir azalış yaşandı.

2024 yılında alınan belgele­rin kapsadığı toplam sabit ya­tırım meblağı da evvelki yıla gö­re yüzde 22,3 düşüşle 1 trilyon 275,4 milyar liraya geriledi. Evvelki yılın tümünde bu meblağ 1 trilyon 661,6 milyar lira ola­rak gerçekleşmişti. 2023 yı­lında 106 milyar lira olan doküman başına ortalama yatırım tuta­rı, 2024’te 104,4 milyar liraya geriledi. Buna nazaran evvelki yıla oranla hem daha az sayıda yatı­rım için teşvik başvurusu yapıl­dı hem de ihtiyaten daha düşük bütçeli yatırımlar öngörüldü.

2023 yılında teşvik belgesi­ne bağlanan yatırımlar kapsa­mında 329 bin 914 kişilik is­tihdam yaratılması öngörü­lürken, bu sayı geçen yıl yüzde 17,9 daha az olmak üzere 270 bin 929 seviyesinde kaldı.

TÜM ANA DALLARDA DÜŞÜŞ VAR

Yıllık datalara nazaran teşvik evrakı sayısı, sabit yatırım meblağı ve öngörülen istihdam, tüm ana dallarda sert dü­şüş kaydetti. 2024’ün tümün­de 9 bin 597 imalat, 3 bin 758 güç, 1.630 hizmetler, 442 tarım, 247 madencilik yatırı­mı için teşvik evrakı düzen­lendi. Teşvik evrakı sayısın­da evvelki yıla nazaran en süratli düşüş yüzde 42,5’le güçte yaşandı. Evrak sayısı imalatta yüzde 18,5, madencilikte yüz­de 15,8, tarımda yüzde 13,6, hizmetlerde yüzde 0,2 azaldı.

Belgeye bağlanan yatırım fiyatında da evvelki yıla gö­re en sert düşüş, yüzde 47,5’le güç dalında kaydedildi. Evvelki yıllarda büyük kısmı “yenilenebilir” güç alanın­da olmak üzere adeta yatırım patlaması yaşayan bu dalda 2023’te toplam 356,6 milyar li­ra olan yatırım meblağı geçen yı­lın tümünde 187,1 milyar lira­da kaldı. Yatırım hacmindeki düşüşte enerjiyi yüzde 39,9’la madencilik bölümü izledi. Son yıllarda verilen maden arama ruhsatı sayısında patlama ya­şanan madencilikte evvelki yıl 34,2 milyar liraya ulaşan yatı­rım meblağı, geçen yıl 20,5 mil­yar lira oldu.

Çok sayıdaki alt kesimi bu­lunan, ulusal gelire yüksek kat­kısı ile en stratejik ana kesim olan ve en büyük yatırımların gerçekleştiği imalat sanayiin­de evvelki yıl 867 milyarı aşan teşvik dokümanına bağlanan sa­bit yatırım meblağı da geçen yıl yüzde 20,2’lik düşüşle 681,7 milyar liraya geriledi.

Toplam istihdamda en bü­yük hisseye sahip kesim olan, toplam yatırımda ikinci konu­mundaki hizmetlerde evraka bağlanan yatırım fiyatı da yüz­de 5,6’lık düşüşle 379 milyar li­radan 357,8 milyar liraya indi.

Tarım dalına yönelik düzenlenen teşvik belgelerin­deki sabit yatırım meblağı da ge­çen yıl yüzde 26,8’lük düşüşle 24,8 milyar liradan 18,2 mil­yar liraya geriledi.

BİR KİŞİLİK İÇ İÇİN 4,7 MİLYAR TL YATIRIM

Geçen yıl teşvik dokümanına bağlanan yatırım fiyatı ve bu kapsamda öngörülen toplam istihdama nazaran yaratılacak her bir kişilik istihdama düşen ortalama yatırım fiyatı 4,7 milyar lira seviyesinde gerçekleşti. Evvelki yıl bu fiyat 5 milyar liranın üzerinde oluşmuştu. Yaratılacak bir kişilik işe düşen ortalama yatırım meblağı 2023’e nazaran yüzde 6,5 düştü.

Bu düşüşte ise teknoloji-yoğun niteliği hasebiyle çok yüksek bütçeli olup çok az istihdam yaratan, bu nedenle de toplam sabit yatırım fiyatını büyütürken toplam istihdama tesiri sonlu kalan güç yatırımlarında yaşanan sert düşüş tesirli oldu. Yaratılacak bir kişilik istihdam başına düşen ortalama yatırım meblağı bölümlere nazaran bakıldığında güçte 49,9 milyar lira ile tekrar en yüksek seviyede gerçekleşirken, bunu 8,3 milyar lira ile madencilik, 6,3 milyar lira ile hizmetler, 3,6 milyar lira ile tarım, 3,4 milyar lira ile imalat sanayii izledi.

İSTİHDAMA KATKI AZALDI

Teşvik dokümanına bağlanan yatırımlarda öngörülen toplam istihdam geçen evvelki yıl 329 bin 914 kişi olurken, 2024’te bu sayı yaklaşık 60 bin daha az olmak üzere 270 bin 929 seviyesinde kaldı. Buna nazaran yeni teşvik dokümanı düzenlenen yatırımlarla ülke genelinde yaratılacak ek istihdam, geçen yıl evvelki yıla nazaran yüzde 17,9 azaldı.

Yıllık bilgilere nazaran kelam konusu sayı 2024’te evvelki yıla nazaran madencilikte yüzde 43, güçte yüzde 22,7, imalat sanayiinde yüzde 20,9, tarımda yüzde 20,6, hizmetlerde yüzde 18,3 daha düşük oldu. Yeni yatırımlarda yaratılması öngörülen toplam istihdam, 2020 yılında 294 bin 473 kişi, 2021 yılında 358 bin 614 ve 2022 yılında 346 bin 565 kişi olmuştu.

YABANCI SERMAYE HİSSESİ DÜŞÜK

Geçen düzenlenen yatırım teşvik dokümanlarının 11 bin 786 adedi yerli, 432’si yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı. Yerli firmaların aldığı evrak sayısı evvelki yıla nazaran yüzde 22,4, yabancı sermayeli firmaların doküman sayısı ise yüzde 10,4 azaldı. Yerli firmalar için düzenlenen dokümanlarda öngörülen toplam sabit yatırım fiyatı yüzde 24,2 düşüşle 1 trilyon 165,8 milyar, yabancı sermayeli firmaların fiyatı da yüzde 11 düşüşle 109,5 milyar TL oldu.

Yeni yatırımlarla yaratılacak istihdam da yerli firmalar için düzenlenen evraklarda yüzde 19,1 düşüşle 254 bin 176’ya gerilerken, yabancılarda ise yüzde 7,5 artışla 16 bin 753 kişi oldu. Evvelki yıla nazaran yabancıların toplam evrak sayısındaki hissesi yüzde 3,1’den yüzde 3,5’e, sabit yatırım fiyatındaki hissesi yüzde 7,4’ten yüzde 8,6’ya, yaratılacak istihdamdaki hissesi da yüzde 4,7’den yüzde 6,2’ye yükseldi.

YÜKSEK FAİZ-YATIRIM İLİŞKİSİ

Yüksek faiz oranları; iktisatta tüketim, üretim ve yatırımları baskılıyor. Faizlerin çok yükselmesi mevduat, tahvil, bono üzere TL cinsi finansal yatırım araçlarına ilgiyi artırarak nakdî kaynakları bu alanlara yöneltiyor; TL’yi dolar ve euro vb. dövizler karşısında bedelli hale getirirken; üretim, istihdam yaratacak direkt yatırımların ise maliyetini artırıp, cazibesini azaltıyor.

Faiz kaynaklı yüksek maliyetler yatırımcıyı yeni yatırımlardan vazgeçirebiliyor. Yatırımların azaldığı süreçlerde, geçen yıl ikinci ve üçüncü çeyreklerde olduğu üzere ekonomik büyümede ivme kaybı ve bu eğilimin giderek kronik hale gelmesi durumunda iktisatta küçülme yaşanabiliyor. Bu süreçler, istihdam artışı yaratacak olan yatırımları caydırması münasebetiyle işsizliği artırıyor.

Faizlerin düştüğü periyotlarda ise yükselen kurlar münasebetiyle ulusal para dövizler karşısında paha yitiriyor, mevduat ve öteki TL finansal yatırım araçlarının cazibesi azalıyor, fakat düşen maliyetlerle üretimde ve yatırımlarda artış başlıyor. Bu süreçte iç talebin yüksek seviyede uyarılması enflasyonu, ithal tüketim artışının hızlanması da cari açığı büyütüyor.

patronlardunyasi.com