Ocak-şubat periyodunda 2 trilyon 89,9 milyar lira olan merkezi idare bütçe harcamalarının 129,4 milyarı görevlendirme sarfiyatı, 198,8 milyarı da Hazine yardımı olmak üzere toplam 328,2 milyar ile yüzde 15,7’sini toplumsal güvenlik transferleri oluşturdu. Aynı devirde yapılan 302,7 milyar liralık faiz ödemesi de bütçe harcamalarından yüzde 14,5 hisse aldı. Geçen yılın tıpkı devrine nazaran toplumsal güvenlik transferleri yüzde 31,3 artarken, faiz ödemeleri yüzde 72,1 oranında artış kaydetti.
SOSYAL GÜVENLİK YÜKÜNDE ÖNEMLİ ARTIŞ YOK
Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Emekli Sandığı ve BAĞ- KUR, 2007 yılında Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) olarak tek çatı altında birleştirilmişti. Birleşme öncesi 2006 yılında görevlendirme gideri/görev zararı ve Hazine yardımı olarak üç kuruma yapılan toplam aktarmanın bütçede hissesi yüzde 14 seviyesinde bulunuyordu.
Dünya’dan Naki Bakır’ın haberine nazaran, SGK ve küçük bir kısmı Türkiye İş Kurumu’na olmak üzere toplumsal güvenlik sistemine transferlerin bütçedeki payı pandeminin birinci yılı olan 2020’de yüzde 20,6’ya kadar yükseldi. İzleyen dönemde ise kelam konusu hisse gerileyerek 2021’de yüzde 16,4, 2022 ve 2023 yıllarında yüzde 13,4, 2024’te de yüzde 13,9 oldu. Bu yılın birinci iki ayına ilişkin kısa dönemlik data dikkate alınmazsa 2024 sonu itibarıyla 2020’ye göre 5 puan dolayında düşen toplumsal güvenliğin bütçeye yükü, birleşme öncesi periyodun de altında gerçekleşti.
FAİZİN YÜKÜ YİNE ARTIYOR
2006 yılında faiz ödemeleri yüzde 25,8 hisseyle bütçede büyük bir tartı teşkil ediyordu. İzleyen periyotta uygulanan siyasetlerle faizin bütçedeki yükü gerileyerek 2017 yılında yüzde 8,4’e kadar düştü. Kelam konusu hisse hükümet sisteminin değiştiği yıl olan 2018’den itibaren tekrar yükselişe geçerek anılan yıl yüzde 8,9 ve 2019’dan itibaren de tekrar çift haneli seviyeye geldi.
2024 yılı prestijiyle yüzde 11,8 olan faizin bütçedeki payı, bu yılın birinci iki ayında yüzde 14,5’e yükselirken, 2025 yılının tümü için iktisat yönetiminin öngörüsü yüzde 13,2 seviyesinde bulunuyor. 2025- 2027 devrine ilişkin Orta Vadeli Program’da (OVP) bu yılın tümünde bütçe harcamalarının 14 trilyon 731 milyar, faiz ödemelerinin ise geçen yıla nazaran yüzde 50 artarak 1 trilyon 950 milyar lira olması öngörülüyor. Bu amacın tutması için birinci iki aydaki büyüme ivmesinin izleyen periyotta yavaşlaması gerekiyor.
GSS ve patron için on yılda 897 milyar TL idare bütçesinden toplumsal güvenliğe yapılan transferler içinde “görevlendirme giderleri” kapsamında yatırım teşvikleri kapsamında patronlara 5 puanlık toplumsal güvenlik primi takviyesi ve GSS kapsamında devletçe üstlenilen toplumsal güvenliği olmayanların sıhhat primleri de bulunuyor.
Bu transferler olağanda, emeklilere sıhhat harcaması ve aylık ödemesi olmadığı için primli toplumsal güvenlik sistemi kapsamında yer almıyor. Çalışma iktisadı uzmanları, toplumsal güvenliğin bütçeye yükü hesaplanırken, bu iki kalemin dışarıda tutulması gerektiği görüşünde.
Bu yılın birinci iki ayındaki toplumsal güvenlik transferleri içinde patrona prim takviyesi olarak 45,6 milyar ve GSS ödemesi olarak 19 milyar liralık aktarma da yer aldı. Bu iki kalem hariç toplumsal güvenlik transferleri 263,6 milyar lira ile merkezi idare bütçesi giderlerinden yüzde 12,6 hisse aldı. Buna nazaran birinci iki ayda bütçede faiz ödemeleri toplumsal güvenlik transferlerinden daha büyük bir tartı oluşturdu.
Son on yılın toplamında ise hesaplamaya dahil edilen kelam konusu iki transferin toplumsal güvenliğin bütçeye yükünü 3,1 puan yüksek çıkardığı belirlendi. 2015 başından bu yılın şubat sonuna kadar olan periyotta bütçeden toplumsal güvenliğe toplam transfer 4 trilyon 293 milyar lira olurken, bunun 589,2 milyarını patronlara prim takviyesi olarak aktarılan fiyat, 307,9 milyarını da GSS ödemeleri oluşturdu.
Bu periyottaki toplam aktarmadan bu iki kalem düşüldüğünde 3 trilyon 395,9 milyar lira olan sosyal güvenlik transferlerinin bu dönemde 28 trilyon 804,3 milyar lira olan toplam bütçe masrafı içindeki hissesi yüzde 11,8 olarak hesaplandı.
Özellikle 2024, prim takviyesi ve GSS’de süratli büyüme yılı oldu, bu gelişme toplam transferlerin bütçedeki hissesini yükseltti. 2023’te 81,6 milyar lira olan patrona prim takviyesi ödemelerinin 2024’te 256,9 milyar liraya, GSS ödemelerinin de 61,1 milyardan 103 milyar liraya yükseldiği dikkati çekti.
İşveren prim dayanağı ve GSS ödemeleri hariç transferlerin merkezi idare bütçesinde 2015 itibarıyla yüzde 12,8 olan hissesi, pandemi yılı olan 2020’de yüzde 17,3’e kadar çıktıktan sonra gerileyerek 2022’de yüzde 10,5, 2023’te yüzde 11,3, 2024’te yüzde 10,6 oldu.
SGK’YA GÖREVLENDİRME SARFİYATI ÖDEMELERİ
Merkezi idare bütçesinden toplumsal güvenlik transferleri kapsamında doğrudan Hazine yardımları ve açık finansmanı dışında “görevlendirme gideri” olarak SGK’ya şu ödemeler yapılıyor:
-Devlet memurlarının görev malullük aylıkları ile bunların hak sahiplerine bağlanacak mevt aylıkları karşılığı ödenecek ek karşılıklar
-Emekliler ve hak sahiplerine her ay ödenen meblağlara nazaran belli oranlarda ek ödeme
-Emekliler ve hak sahiplerine bayram ikramiyesi
-Memurlara ödenen emekli ikramiyeleri
-Makam, temsil, görev ve kadrosuzluk tazminatları karşılığı yapılan ödemeler
-Şehit yakını ve gazilere bağlanan aylık ve öbür ödemeler
-Sosyal güvenliği olmayanlar için yapılan GSS primleri
-İşveren prim teşviki karşılığı yapılan ödemeler
-Ar-Ge çalışanı işveren prim teşviki ödemeleri
-Devralınan özel sandıklardan gelir bağlanmış olanlara ek ödeme.
patronlardunyasi.com